O‘zbekiston tarixi (XIX asrning ikkinchI yARmI – XX asr boshlari)

Toshkent. Eski shahar 
ko‘chalari. XIX asr
?
?
Qo‘zg‘olonning
sabablari
http://eduportal.uz

---

68
bo‘lgan. «Nizom» e’lon qilingandan so‘ng unda nazarda tutilgan chora-
tadbirlarni amalga oshirishda mahalliy aholining milliy, diniy va mahal-
liy xususiyatlari inobatga olinmadi.
Mazkur «Nizom» asosida podsho ma’murlari mahalliy xalqqa tegish-
li yer larning katta qismini tortib oldi va ular asosida Rossiyadan ko‘chib 
kelganlar uchun yer fondi tashkil etildi. Bunday siyosat yer masalasi juda 
nozik bo‘lgan, aholi zich joylashgan, ayniqsa, sug‘oriladigan ekin may-
donlari kam bo‘lgan Farg‘ona vodiysida mahalliy aholining ahvolini yo-
monlashtirib yubo radi. Bundan tash qari Farg‘ona vodiysi, asosan, impe-
riyaning  paxta  xom ashyosini  yetishtirib  beruvchi  hududga  aylantirilgan 
edi. Vodiyda paxta yetishtirish ning ko‘paytirilishi sababli g‘alla, ozuqa-
bop ekinlar maydoni va yaylovlarning qisqarishi, oziq-ovqat va boshqa 
mahsulotlar narxini keskin oshirib yubordi.
1891-yilda Rossiyadan aholining Farg‘ona viloyatiga ko‘plab ko‘chi-
rib keltirilishi, ularning joylashtirilishi yer taqchil va aholi zich yashay-
digan vodiyning ahvolini nihoyatda yomonlashtirib yubordi. Shubhasiz, 
pod sho  hukumatining  bunday  harakatlari  mahalliy  aholi  noroziligining 
yanada ortib borishiga sabab bo‘ldi.
Mustamlakachi  hukumat  Turkiston  o‘lkasining  barcha  joylarida  ma-
halliy  aholining  milliy  va  diniy  qadriyatlarini  hisobga  olmasdan,  ularga 
qarshi  siyosat  olib  bordi.  Podsho  hukumati  tomonidan  o‘lkadagi  vaqf 
mulklari  qisqartirildi.  Vaqf  mulklariga  tegishli  yerlarni  tugatishga  qara-
tilgan chora-tadbirlar esa vaqf yerlarining katta qismi davlat mulkiga ay-
lantirilishiga  olib  keldi.  Bu  o‘lka  hayotida,  keng  xalq  ommasi  o‘rtasida 
yuqori  nufuzli  din  peshvolari,  diniy  muassasalar  va  ta’lim  maskanlarida 
ish olib boradigan mutasaddilar ning keskin noroziligini keltirib chiqardi.
Norozilik  harakatlariga  o‘lka  ma’muriyatining  mahalliy  xalq  man-
faatlaridan  imperiya  manfaatlarini  ustun  qo‘yuvchi  siyosat  olib  borishi, 
tub aholi yashash sharoitlarining yomonligi , soliqlarning ko‘pligi, amal-
dorlarning  pora xo‘rligi  va  o‘z  mansabi-
ni  suiiste’mol  qi lishlari,  to‘lovlar  hamda 
majburiyatlar ning  og‘irligi  kabilar  sabab 
bo‘ldi.  Maorif,  tibbiy  xizmat,  obodonchi-
lik ishlari qarovsiz bo‘lib, ularga hukumat 
tomonidan  mablag‘  ajratilmagan.  Bunday 
salbiy  holatlar  mahalliy  xalqlar ning  mus-
tamlakachilarga nis batan naf ratini oshirib, 
ularga  qarshi  g‘ala yon  va  qo‘zg‘olonlar 
ko‘tarishiga olib keldi.