O‘zbekiston tarixi

partiyalar va boshqa jamoat birlashmalaridan farqli o‘laroq, mustaqil holda 
ish yuritadilar. Respublikada odil sudlov umuminsoniy demokratik prinsiplar 
asosida amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston Respublikasining barcha 
fuqarolari – jinsi, irqi, millati, tili, dini, shaxsi, ijtimoiy kelib chiqishi va 
mavqeidan qat’i nazar, qonun va sud oldida tengdirlar. 
Prezident I. A. Karimov ta’kidlaganidek: «Sud jazolovchi organdan oddiy 
odamlarning huquqlari va manfaatlarini himoya qiluvchi organga aylanib, 
haqiqatan ham mustaqil bo‘lib qolishi lozim»
">1
. Hozirgi davrda 
o‘tkazilayotgan sud-huquq tizimidagi islohotlar ham ana shu maqsadlardan 
kelib chiqib amalga oshirilmoqda. 
Amalga oshirilishi maqsad qilib qo‘yilgan siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy 
islohotlarning mohiyati pirovard natijada kadrlar masalasiga borib taqaladi. 
Shuning uchun ham mustaqillik yillarida yangi qurilajak jamiyat talablariga 
to‘la mos keladigan kadrlar siyosati ishlab chiqildi. Yangi sharoitda kadrlarni 
tanlash va joy-joyiga qo‘yish mustaqillikni mustahkamlashning dolzarb 
vazifasi bo‘lib qoldi. Puxta o‘ylab chiqilgan kadrlar siyosati mamlakat 
kelajagini belgilab beradigan asosiy omillardan hisoblanadi.
1
Каримов
 
И
. 
А
. 
Янгича
фикрлаш
ва
ишлаш
– 
давр
талаби
. 
Т
. 5. – 
Т
., 1997. – 
127-
б
. 
201

---

Natijada davlat siyosatining muhim tarmog‘i hisoblangan kadrlar 
masalasida jiddiy kamchiliklarni bartaraf qilishga kirishildi. Avvalambor, 
davr talabiga mos mahalliy boshqaruv organlari va ijroiya hokimiyatini 
mustahkamlashga katta e’tibor qaratildi. Viloyatlar, tumanlar va shaharlarda 
ijroiya hokimiyatga boshchilik qiladigan hokimlar lavozimining ta’sis etilishi 
bu ishlarning amaldagi natijasi bo‘ldi. Mustaqillik yillarida kadrlarni tanlash 
va joy-joyiga qo‘yishda siyosiy va axloqiy yetuklik, tashkilotchilik 
qobiliyati, ishbilarmonlik va tadbirkorlik, xalq bilan birdamlik kabilar 
qo‘yiladigan asosiy talablardir. Zarur kadrlar tayyorlash maqsadidan kelib 
chiqib, 1995 yilning sentabrida O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti 
huzurida Davlat va jamiyat qurilishi Akademiyasi ta’sis etildi. Akademiya 
o‘tgan davr ichida xalq xo‘jaligining turli sohalari uchun ko‘plab rahbar 
kadrlarni tayyorlab berdi. 
Jamiyat siyosiy tizimida demokratiyaning zaruriy va qonuniy belgisi 
bo‘lgan tom ma’nodagi ko‘ppartiyaviyliksiz uni tasavvur qilib bo‘lmaydi. 
Mustaqillik yillarida jamiyatda demokratlashuvni ta’minlashning siyosiy 
mexanizmi – turli ijtimoiy guruh a’zolarining ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, 
huquqiy, ma’naviy va boshqa manfaatlariga xizmat qiladigan 
ko‘ppartiyaviylik yuzaga keldi. Davlat, hukumat va parlamentni 
shakllantirishda siyosiy partiyalarning mavqei, ishtiroki tobora ortib 
bormoqda. 
Xalqning ko‘ppartiyaviylik tizimi asosidagi faollik darajasi hozirgi davrga 
kelib demokratiya mezonlarini belgilab bermoqda. Jamiyatimiz ijtimoiy-
siyosiy hayotida ko‘ppartiyaviylikning qaror topishi – huquqiy-demokratik 
jamiyat qurishning asosiy talablaridan biri. Siyosiy partiya fuqarolik 
jamiyatining muhim unsuri hisoblanadi. Siyosiy partiyalar, ko‘ppartiyaviylik 
fuqarolar siyosiy huquqlarini amalda tatbiq etishning usullari sifatida 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 12 va 34-moddalarida belgilab 
berilgan. 
Mustaqillik yillarida Oliy Majlisning qabul qilgan bir qancha qonunlari 
siyosiy partiyalar, jamoat tashkilotlarining vujudga kelishi va erkin faoliyat 
yuritishi uchun huquqiy asos yaratdi. Bular «Jamoat tashkilotlari 
to‘g‘risida»gi (1991 yil 15 fevral), «Kasaba uyushmalari, ular faoliyatining 
huquq va kafolatlari to‘g‘risida»gi (1992 yil 2 iyul), «Siyosiy partiyalar 
to‘g‘risida»gi (1996 yil dekabr), «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar 
to‘g‘risida»gi (1998 yil 28 aprel) qonunlardir. 
1996 yilning 26 dekabrida birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasining 
Oliy Majlisi qabul qilgan «Siyosiy partiyalar to‘g‘risida»gi qonunining 1-
moddasida: «Siyosiy partiya O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining 
qarashlar, manfaatlar va maqsadlar mushtarakligi asosida tuzilgan, davlat 
hokimiyati organlarini shakllantirishda jamiyat muayyan qismining siyosiy 
irodasini ro‘yobga chiqarishga intiluvchi hamda o‘z vakillari orqali davlat va 
jamiyat ishlarini idora etishda qatnashuvchi ko‘ngilli birlashmasidir»
">1
, deb 
ko‘rsatilgan. 
1
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
ахборотномаси
. – 1997. – 
№
2. 
– 11-
б
. 
202

---

Ayni vaqtda respublikada 4 ta siyosiy partiya va bitta ijtimoiy harakat 
faoliyat ko‘rsatmoqda. Ular quyidagilar: 
– O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi (1991 yilda tashkil topgan); 
– «Adolat» sotsial-demokratik partiyasi (1995 yilda tashkil topgan); 
– «Milliy tiklanish» demokratik partiyasi (1995 yilda tashkil topgan); 
– «Fidokorlar» milliy demokratik partiyasi (1998 yilda tashkil topgan); 
– O‘zbekiston liberal-demokratik partiyasi (2004 yilda tashkil topgan). 
1995 yildan respublikada «Xalq birligi» harakati faoliyat yuritmoqda. 
Bulardan tashqari, respublikada 2300 ga yaqin jamoatchilik birlashmalari va 
nodavlat tashkilotlar mavjud. Bular – davlat va jamiyatdagi turli masalalarni 
hal etishda tobora faol ishtirok etayotgan O‘zbekiston kasaba uyushmalari, 
Xotin-qizlar qo‘mitasi, «Nuroniy» jamg‘armasi, «Ma’naviyat va ma’rifat» 
jamoatchilik jamg‘armasi va boshqa ko‘plab tashkilotlardir. 
O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsatayotgan barcha siyosiy partiyalarning 
dasturlari va ularda siyosiy, iqtisodiy, huquqiy va ma’naviyat sohalari 
bo‘yicha ilgari surilgan maqsad va vazifalar davlatning hozirgi siyosati bilan 
mos tushadi. Siyosiy partiyalar faoliyatining mushtarakligi jamiyat 
a’zolarini, ular qaysi partiyaga a’zoligidan qat’i nazar, yagona maqsad sari 
yetaklaydi. Partiyalarning nomlari turlicha bo‘lsa ham, ular umumiy siyosiy 
faoliyati mazmuniga ko‘ra, bir-biriga juda o‘xshash. Bu ijtimoiy-siyosiy 
uyg‘unlik bozor munosabatlariga o‘tish davrida jamiyatni 
demokratlashtirishda, ijtimoiy tabaqalar va toifalar o‘rtasidagi o‘zaro 
hamkorlik hamda hamjihatlik munosabatlarini vujudga keltiradi. 
Huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini shakllantirishda 
ommaviy axborot vositalarining o‘rni juda katta. Bu jarayonda ommaviy 
axborot vositalarining ahamiyati oshib bormoqda. O‘zbekistonda ommaviy 
axborot vositalarining erkin faoliyati uchun to‘la huquqiy asos yaratilgan. 
Konstitutsiyaning 67-moddasida ommaviy axborot vositalarining erkinligi, 
senzuraga yo‘l qo‘yilmasligi belgilab qo‘yilgan. Bundan tashqari, Oliy 
Majlis qabul qilgan bir qancha qonunlarda ham ommaviy axborot 
vositalarining huquqiy asoslari belgilab berilgan. Bu «Axborot olish 
kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida»gi (1997 yil 24 aprel), «Jurnalistik 
faoliyatni himoya qilish to‘g‘risida»gi (1997 yil 24 aprel), «Ommaviy 
axborot vositalari to‘g‘risida»gi (1997 yil 26 dekabr) qonunlardir. Ommaviy 
axborot vositalari aholining yangicha tafakkuri va ongini shakllantiruvchi, 
ularning xohish-irodasini xolisona ifodalovchi, inson manfaatlarini faol 
himoyalovchi omildir. 
Mustaqillik yillarida ommaviy axborot vositalarining turlari va soni 
birmuncha ko‘paydi. Ommaviy axborot vositalarining jamiyatimiz 
hayotidagi o‘rni haqida I. A. Karimov: «Ommaviy axborot vositalari har bir 
kishi o‘z fikrini ifoda eta olishiga imkon beradigan erkin minbar bo‘lishi 
kerak. Ayni shu ommaviy axborot vositalari jamiyatimizning demokratik 
qadriyatlarini va tushunchalarini himoya qilishi, odamlarning siyosiy, 
huquqiy va iqtisodiy ongini shakllantirish bo‘yicha faol ish olib borishi 
lozim»
, – deb ta’kidlagan edi. 
1
Каримов
 
И
. 
А
. 
Биз
келажагимизни
ўз
қўлимиз
билан
қурамиз
. 
Т
. 7. – 391-
б
. 
203

---

Ommaviy axborot vositalari milliy mustaqillik, demokratik islohotlar, 
davlat siyosatining mohiyatini odamlar ongiga yetkazishda katta ishlarni 
amalga oshirmoqda. 
Xulosa qilib aytish mumkinki, mamlakatimizda mustaqillik yillarida 
amalga oshirilayotgan siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar yagona bir 
maqsad – huquqiy-demokratik davlatni barpo etish va fuqarolik jamiyatini 
shakllantirishga qaratilgandir. 
204

---