O‘zbekiston tarixi

Amir Temurning ichki va tashqi siyosati.

Amir Temur hokimiyatni qo‘lga kiritgach, o‘z oldiga asosiy maqsad qilib feodal tarqoqlikni tugatish, Movoraunnaxrda kuchli markazlashgan davlat tuzish vazifasini qo‘ydi. Buning uchun Temur avvalo barcha urug‘lar va qabila boshliqlarining e’tiborini qozondi, shuningdek din peshvolarning qo‘llab – quvvatlashlariga erishdi. Dastlab u otasining yaqinlaridan biri shayx SHamsiddin Qulolni, 1390 yili shayx Sayid Barakani o‘zining piri deb e’lon qilgan va bir umr ularning maslahatlariga amal qildi. Temurning uchinchi piri shayx Zayniddin Tayobodiy edi.

Amir Temur ma’muriy boshqarishda mo‘g‘ullar davridagi tartiblarga amal qildi; mamlakat tumanlarga bo‘linib idora qilindi; mulk daxlsizligini ta’minlovchi qonunlar chiqarildi; qo‘shinlar birligini ta’minlash uchun harbiy yurishlarda ko‘proq CHig‘atoy ulusidan chiqqanlar olindi, ularga maxsus imtiyozlar berildi. Bu haqida ispan sayyohi Klavixo shunday yozadi: “CHig‘atoylar shohdan mahsus imtiyozlar olgan bo‘lib, mollarini istagan paytlarida o‘tlatish, ekin – tikin qilishi, yoz va qishda ko‘ngillari tusagan erda yashashlari mumkin edi. Ular shohga soliq to‘lashmasin, chunki CHig‘atoylar harbiy safarbarlik e’lon qilinishi bilan urushda hizmat qilishga junaydilar”.

Amir Temur feodal munosabatlarini yanada kuchaytirdi. Erlarni suyurg‘ol qilib bo‘lib berdi. “Suyurg‘ol” biror shaxsga ma’lum territoriyani shahar va qishloqlari bilan avloddan – avlodga meros sifatida qoldirish xuquqini beradi. Amir Temur davlatining bir qismi o‘zining oila a’zolariga, o‘g‘illariga, nabiralariga, barlos urug‘idan bo‘lgan xarbiy boshliqlarga xizmatiga qarab bo‘lib bergan. Masalan, Hirotga hukmron qilib o‘zining uchinchi o‘g‘li Mironshohni tayinlagan.G‘arbiy Eron, Iroq, Ozarboyjon va Armaniston ikkinchi o‘g‘li Umarshayxga, G‘aznaviylar erlari nabirasi Pirmuxammadga, Xuroson, Mozandaron va Seyiston SHohruhga o‘g‘liga berilgan.

Amir Temur Movarounnaxrni o‘z qo‘lida qoldirib uni har jihatdan dunyoning etakchi davlatlari qatoriga ko‘tarishga intildi.

Temurning ichki siyosati moddiy – madaniy jihatdan Movoraunnaxrni rivojlanirishga qaratilgan edi. Bosib olingan mamlakatlardan keltirilgan boyliklarni saltanatda zarur sanalgan qurilishlarga sarf etdi. Samarqand Temur davrida yirik madaniy va savdo markaziga aylandi. Bu erda yil 12 oy davomida Xitoy, Hindiston, Rusiya va boshqa mamlakatlardan kelgan savdogarlarni uchratish mumkin bo‘lgan.