O‘zbekiston tarixi

Baqtriya — tarixiy-geografik hudud. Kadimgi Baqtriyaga hozirgi Janubiy O‘zbekiston (Surxondaryo), Janubiy-G‘arbiy Tojikiston va SHimoliy Afg‘oniston erlari kirgan, Baqtriya eroncha "boxtar" so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, "quyosh chiqadigan o‘lka" demaqdir. Mazkur hudud qadimgi yunon muarrixlari asarlarida Baqtriana, Baqtriya deb atalgan. Ilk o‘rta asrlar davriga kelib, qadimgi Baqgriya erlarida turkiy qabila — toharlar keng yoyilishi munosabati bilai Tohariston deb yuritilgan.

Baqtriya yozuvi — miloddan avvalga IV asr oxirigacha qadimgi Baqtriya hududlarida oromiy yozuvi ishlatib kelingan, Keyin Baqtriyada mahkama tili va yozuvi yunoncha bo‘lgan. So‘ng miloddan avvalga III-II asrlar chegarasida oromiy va qadimgi yunon alifbosiga asoslanib, Baqtriya yozuvi ishlab chiqiladi. Bizgacha yuzdan ortiq baqtriya yozuvi namunalari v so‘zlari etib kelgan. Baqtriya yozuvi topilmalari, asosan miloddan avvalga I asr va milodiy I asrlarga taalluqli bo‘lib baqtriya tili va yozuvi yaxshi o‘rganilmagan.

Baqqol (ar. — oziq-ovqat mollari, sabzavot sotuvchi) -o‘rta asrlarda bozor, guzar va mahallalardagi do‘konchalarda mayda-chuyda ro‘zg‘or mollari, kundalik egulik oziq-ovqa mahsulotlarini sotuvchi mayda savdogar.

Begor (f. — majburiy va bepul xizmat) — o‘rta asrlard O‘rta Osiyoda mavjud bo‘lgan majburiy ishlab berish majburiyati bo‘lib, xalqning xon va mahalliy hukmdorlar tarafidan belgilangan turli qurilishlarida 12 kunlik, tekinga ishlab berish majburiyati (hashar). Begor O‘rta Osiyo va Eronda VIII asrdan, Hindiston va Afgonistonda esa X asrdan mavjud Begor majburiyati XIII-XIX asrlarda ham bo‘lgan. Begorni o‘rta asr evropasidagi barshchinaga qiyoslash mumkin.

Beklarbegi — yuqori ma’muriy unvon va lavozim, viloyat va katta shahar hokimlari. Bu lavozim O‘rta Osiyo, Kichik Osiyo va Zakavkaze turkiy xalqlarida XIX asr oxirigacha saqlangan. Beklarbegining asosiy vazifasi soliq va majburiyatlarni o‘z vaqtida to‘lanishini ta’minlash hukmdor farmonlarini amalga oshirish edi. Beklarbegi qo‘l ostidagi viloyat (beklarbegilik)larda o‘ziga bo‘ysunuvchi alohida vazir, shayxulislom, sadr kabi mansabdrrlarga ega bo‘lgan.