|
Nazariy qism.
XX asrda 70 yildan ko‘proq vaqt hukmron bo‘lgan, dunyo xaritasida “Sovet Sotsialistik Respublikalar Ittifoqi” degan nom bilan katta hududni egallagan, soxta kommunistik mafkuraga, ma’muriy-buyruqbozlik tizimiga asoslangan yirik mamlakatdagi noto‘g‘ri, samarasiz ijtimoiy-iqtisodiy siyosat 80-yillarning oxiriga kelib barcha ittifoqdosh respublikalar qatorida O‘zbekiston aholisining ham yashash sharoitlarini og‘irlashtirib, uni ko‘plab muammolar iskanjasiga solib qo‘ydi.
Bu muammolarning barchasi 80-yillarning oxiri, 90-yillarning boshlarida ijtimoiy keskinlikning kuchayishiga olib keldi.
SHuningdek, O‘zbekistonda o‘ta keskin va jiddiy muammolar yuzaga keldi:
1) respublikada demografik vaziyatning murakkabligi Statistik ma’lumotlar tahlili aholi ro‘yxatga olingan davr oralig‘ida, ya’ni 1979-1989 yillar davomida respublikada jami aholi soni 15379,4 ming kishidan 19810,0 ming kishiga yoki 28,8 foizga ko‘payganini ko‘rsatadi. Bu davrda aholining o‘rtacha yillik o‘sish sur’ati 2,8 foizni tashkil qilgan. 1991 yilga kelib mamlakatda aholi soni 20,7 million kishidan ortib, 1990 yilga nisbatan 386,0 ming kishiga o‘sgan
2) respublika iqtisodiyotining biryoqlama, haddan tashqari nomaqbul ixtisoslashtirilishi natijasida qishloq xo‘jaligi bilan bir qatorda sanoatda ham asosan xomashyoni birlamchi qayta ishlash tarmoqlari ustunlik qilib, tayyor mahsulot, avvalo xalq iste’moli mollari ishlab chiqaruvchi tarmoqlarning ulushi juda past edi. Qishloq xo‘jaligi xomashyosining talaygina hajmi (paxta tolasi, xom ipak va boshqa ko‘pgina xomashyo mahsulotlari) respublikadan olib ketilgan bir vaqtda aholining iste’mol tovarlariga bo‘lgan ehtiyojini qondirish uchun 8-9 milliard so‘mlikka yaqin tayyor mahsulot chetdan olib kelingan. O‘zbekistonda aholini ish bilan ta’minlash imkonini beruvchi elektronika, asbobsozlik, radiotexnika, murakkab ro‘zg‘or texnikasi ishlab chiqarish kabi va boshqa ko‘pgina ilg‘or tarmoqlar qoniqarli rivojlantirilmadi. Aksincha, respublikada suv ko‘p sarflanadigan va zararli ishlab chiqarishlar asossiz ravishda rivojlantirildi;
3) ishlab chiqaruvchi kuchlar va avvalo sanoat ob’ektlari asosan stixiyali ravishda, aniqrog‘i, har xil o‘zboshimchalik, buyruqbozlik bilan qabul qilingan qarorlar asosida, ko‘pincha ilm-fan vakillari, bilimli va obro‘li mutaxassislarning tavsiyalari mutlaqo e’tiborga olinmay joylashtirildi. Bu esa respublika iqtisodiyoti hamda aholi punktlarining ekologiyasiga g‘oyat katta ziyon etkazib, aholining hayot ta’minotiga, odamlarning yashashi va uyg‘un kamol topishi uchun zarur sharoitlarni yaratishga salbiy ta’sir o‘tkazdi;
4) respublikadagi ijtimoiy ahvolning, odamlarning ijtimoiy ta’minoti va ularni ijtimoiy himoya qilishning mutlaqo qoniqarsizligi. Ayniqsa, qishloq aholisining kanalizatsiya va vodoprovod bilan ta’minlanishi atigi 5 foizni, ichimlik suv bilan ta’minlanishi salkam 50 foizni, tabiiy gaz bilan ta’minlanishi 17 foizni tashkil etar edi. Aholini uy-joy, sog‘liqni saqlash, madaniyat, maishiy xizmat ob’ektlari, maktablar, bolalar bog‘chalari va hokazolar bilan ta’minlash ishlarida siljishlar sezilmadi. Vaholanki, aholining ko‘pchilik qismi qishloq joylarida istiqomat qilar edi
Bu davrda respublika barcha asosiy iqtisodiy va ijtimoiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha Ittifoqdagi o‘rtacha darajadan ham ancha orqada bo‘lib, mamlakatda oxirgi o‘rinlardan biriga tushib qoldi. Jumladan, aholi jon boshiga yalpi ijtimoiy mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha ittifoqdosh respublikalar orasida 12-o‘rinni, daromad darajasi, asosiy turdagi mahsulotlarni iste’mol qilish jihatidan eng oxirgi o‘rinlardan birini egallab keldi. Aholi jon boshiga milliy daromad ishlab chiqarish bo‘yicha Ittifoqdagi o‘rtacha darajadan 2 barobar, xalq iste’moli mollari ishlab chiqarish bo‘yicha 2,5 barobar, sanoatdagi mehnat unumdorligi jihatidan 2,5 barobar, qishloq xo‘jaligidagi mehnat unumdorligi jihatidan esa 2 barobar, aholining o‘rta hisobda go‘sht mahsulotlari, tuxum, sut va sut mahsulotlari iste’moli bo‘yicha 2 barobar orqada qolgan
YUrtimizda 1989 yil 16 avgustda «Qishloqda yashovchi har bir oilani tomorqa bilan ta’minlash, ularga yakka tartibda uy-joy qurish uchun barcha shart-sharoitlarni yaratib berish haqida» qaror qabul qilindi. Qarorda qishloqda yashovchi har bir kishiga o‘rtacha 25 sotixdan er ajratib berish va tomorqa maydonlarini qariyb 4,5 barobar ko‘paytirish ko‘zda tutilgan edi.
Bu boradagi amaliy ishlar natijasida 1989–1990 yillarda bir yarim milliondan ko‘proq oilaga qo‘shimcha er ajratildi, 700 ming oilaga yangi tomorqa erlari berildi.
Prezidentimiz qishloq joylarda aholi uchun tomorqa erlar ajratishni kengaytirish masalasiga ancha keng qarab, ushbu tadbir orqali ko‘plab muhim masalalarni hal etishni, Jumladan: oziq-ovqat dasturini bajarishni ko‘zda tutgan edi. SHaxsiy xo‘jalikdagi erning bir gektari jamoat sektoridagiga nisbatan to‘rt barobar ko‘p samara berardi. SHaxsiy yordamchi xo‘jalikning bir gektaridan olinayotgan samara 12,5 ming so‘mni, ijtimoiy sektorda esa atigi salkam uch ming so‘mni tashkil etardi.
Ikkinchidan, bu qaror uy-joy dasturini hal etishga yordam berdi
Uchinchidan, mazkur qaror ishsizlik muammosini hal etishda qo‘l keladi. Masalan, Farg‘ona viloyatidagi mavjud 149 ta jamoa va davlat xo‘jaligining har birida aholi bilan shartnoma asosida uy-joy quruvchi 50-60 kishilik qurilish brigadasining tuzilishi evaziga 7,5 ming kishini ish bilan ta’minlash imkoniyati tug‘ildi.
To‘rtinchidan, ayollarning ish bilan bandligi muammosini hal etish imkoni tug‘ildi.
Beshinchidan, ijtimoiy-siyosiy barqarorlik masalasi hal etildi. Ma’lumki, ishsizlik, bekorchilik jamiyat uchun zararli xatti-harakatlarga, jinoyatlar sodir etilishiga sabab bo‘ladi. . SHunga ko‘ra, aksariyatining kasb-hunari yo‘q, mehnat qilish ko‘nikmasiga ega bo‘lmagan yoshlarga er uchastkalarining ajratib berilishi ularni mehnat qilishga rag‘batlantirdi, yoshlarda erga egalik hissi, mehnat ko‘nikmalari shakllandi
Prezidentimiz qishloq joylarida istiqomat qilayotgan aholining turmush darajasi nisbatan pastligi, yashash sharoitining og‘irligi, oziq-ovqat mahsulotlari ta’minotidagi qiyinchiliklarni hisobga olgan holda muhim bir taklif – har bir oilani sigir bilan ta’minlash masalasini kun tartibiga qo‘ydi. Ushbu tadbirni uzoqqa cho‘zmay, 1991 yilning o‘zida qishlokda yashovchi barcha oilalarni sigir bilan ta’minlashga erishishning quyidagi yo‘llarini ko‘rsatib berdi:
- mol sotib olish uchun maxsus kredit berish;
- jamoa podalaridan har bir oilaga buzoq topshirish sharti bilan, imkoni bo‘lsa, hatto shu shartsiz ham tekinga sigir berish.
O‘zbekiston SSR Prezidentining «SHaxsiy tomorqa xo‘jaliklarining egalari bo‘lmish dehqonlarga moliyaviy yordam berish va ularning uyushmasi moddiy-texnik bazasini mustahkamlash to‘g‘risida»gi Farmoniga binoan, dehqonlarga, shaxsiy yordamchi xo‘jalik egalariga moliyaviy yordam tariqasida 1 milliard so‘m ajratilishi ularning ijtimoiy ahvolini yaxshilashda katta omil bo‘ldi. Qo‘shimcha ajratilayotgan moliyaviy yordam asosan iqtisodiy jihatdan zaif xo‘jaliklarni qo‘llab-quvvatlashga, ularning moddiy-texnik bazasini kengaytirish va mustahkamlashga, mahsulotni qayta ishlaydigan kichik korxonalar qurish, transport vositalari, kichik mexanizatsiya texnikasi va chorva mollarini sotib olishga sarflandi.
Mustaqillik yillarida iqtisodiyotning hayotiy
muhim tarmoqlari rivojlantirildi, yangi sanoat tarmoqlari bunyod etildi. Bunga mamlakatning yoqilgi mustaqilligiga erishishi yaqqol misoldir. 90-yillarning boshlarida chetdan 6 million tonnaga yaqin neft mahsulotlari keltirilar, 600 ming tonna paxta tolasi Rossiya va boshqa mamlakatlarga neft mahsulotlari uchun berilardi. SHu boisdan mamlakatimizda neft mustaqilligi uchun kurash boshlandi, buning zamini - 2 trillion kubmetrga yaqin gaz zahiralari, 160 dan ortiq neft koni bor edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
