O‘zbekiston tarixi

1-ilova

Blits-so‘rov savollari

Ilm-fan ravnaqi. Markaziy Osiyolik allomalar va ularning jahon sivilizatsiyasi xazinasiga qushgan bebaho xissasi.

O‘kuv - vizual materiallar

IX-XII mamlakat ma’naviy xayotining asosi islom mafkurasi edi. Somoniylar islom mafkurasining rivojiga katta ahamiyat beradilar. Buxoro SHarqda islom dinining eng nufuzli markaziga aylandi. Ma’lumki ,arablar orasida shu davrda davlat ishiga yaroqli bo‘lgan bilimdonlar oz, borlari xam zaif edi. Bog‘dodda “Bayt ul- xikma” (Donishmandlar uyi) tashkil etilgan edi. “Bayt ul- xikma”da Axmad Farg‘oniy, Muxammad ibn Muso Xorazmiy, Axmad ibn Abdullox Marvaziylar ta’lim olganlar. IX-X asrlarda O‘rta Osiyoda fan ilmiy asoslarga ega edi.

IX-XII arab tilida asarlar yozgan eng mashhur olimlar Axmad Farg‘oniy, Muxammad ibn Muso Xoraxmiy, Abu Nasr Farobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Rayxon Beruniy, Abusalx Masixiy, Abulxair Xammar, Abunosir Aron va boshqalar edi.

1998 yili Axmad Farg‘oniyning 1220 yilligi nishonlandi. Axmad Farg‘oniy astronom,matematik,geograf edi. Bog‘dod yaqinida Rakok nomli mavzeda rasadxona qurilishiga boshchilik qilib,astronomiya maktabini tashkil etadi. Uning “Astronomiya asosi”, ”Samoviy xarakatlar”,”YUlduzlar xaqidagi Fan” nomli asarlari mashhurdir.

Muxammad ibn Muso Xorazmiy mashhur matematik, astronom, geograf, tarixchi edi. Vatandoshimiz algebra faniga asos soldi.Uning”Al-Jabr”,”Ziyo”,”Quyosh soatlari xaqida risola”,kabi asarlari SHarq va G‘arb mamlakatlarida ilmiy fikrlarning rivojiga samarali ta’sir ko‘rsatadi.

Abu Nasr Farobiy SHarq falsafasining ulug‘mutaffakiribo‘lib, qadimgi dunyo falsafiy merosini saqlashda va rivojlantirishda katta xissa qo‘shgan.U 160dan ortiq asar yozgan, ulardan “Aristotelning Metafizika” asariga bergan ilmiy sharxi, ”Muziqa kitobi-saodatga”,”Siyosat al-madoniya” shular jumlasidandir.

Abu Ali ibn Sino ikki sohaga tibbiyot va falsafaga qiziqdi va bu sohalarda katta yutuqlarni qo‘lga kiritdi.(Al-qonun fittib”,”Kitob ish shifo”, “Donishnoma”,”Risolat at-tayr”). XVII asrga qadar Evropada tibbiyot tajribasi va fani ibn Sino g‘oyalari ta’siri ostida bo‘lgan.

Xorazm madaniyati xorazmlik ulug‘ olim Abu Rayxon Beruniy nomi bilan bog‘liq. U 150 dan ortiq ilmiy asar yozgan bo‘lib, ”O‘tmish avlodlardan qolgan yodgorliklar” ,”Xindiston”, “Metereologiya” kabi asarlarni yaratadi.U ilm-fanning xamma sohalarini xamda ko‘p tillarni mukammal bilgan qomusiy olim edi.