O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XV asr boshlarigacha)



Download 1,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/15
Sana22.09.2019
Hajmi1,04 Mb.
#22458
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15
Bog'liq
2 5199738930412388820


G‘azna, keyinchalik Balx)  Pirmuhammadga suyurg‘ol qilib 
berilgan. 
Uluslar markaziy hukumatga itoat etsalar-da, ammo ular 
ma’lum mustaqillikka ega edilar. Ulus hukmdorlarining alo hida 
davlat devonxonasi, qo‘shini mavjud edi. Ularning markaziy 
hukumatga tobeligi xirojning bir qismini Samarqandga yubo-
rib turish va oliy hukmdor harbiy yurishlarida o‘z qo‘shini 
bilan qatnashish yoki talab qilingan askarni yuborib turishdan 
iborat edi.
Qo‘shin tuzilishi.
 
Amir Temur davlat mustaqilligi va 
muho faza yo‘lidagi ichki va tashqi siyosatida asosan qo‘shinga 
suyanar edi. Shuning uchun ham u qo‘shin boshliqlarini tanlash 
va ularni tarbiyalash, harbiy qismlar va ularning joylashish 
tartibi, navkar va sarbozlarning qurollanishi hamda ichki 
intizom masalalariga nihoyatda katta ahamiyat berardi. 
Sohibqiron intizomli qo‘shin tuzishga, jang paytida qo‘-
shin qismlarini oqilona boshqarishga, jang taqdirini hal 
qiladigan joylarga harbiy kuchlarni tezkorlik bilan yo‘llashga, 
mavjud to‘siq va g‘ovlarni tadbirkorlik bilan bartaraf etishga, 

118
qo‘shindagi jangovar ruhni yuksak darajada ushlab turishga 
erishgan. 
Amir Temur qo‘shiniga chorvadorlar qatori o‘troq aholi-
dan ham askar to‘plangan. Askariy qismlarni viloyatlardan 
to‘p lash  bilan  tavochi  mansabidagi amaldorlar shug‘ullanar 
edi. Qo‘shinda harbiy kuchlarning asosini tashkil qilgan otliq 
askarlar bilan bir qatorda piyodalar ham xizmat qilgan. Amir 
Temur qo‘shini son jihatdan aniq tashkil etilgan, uning jangovar 
tartibi takomillashib borgan, o‘z zamonasining ilg‘or qurol va 
texnikasi bilan ta’minlangan, qismlar bir-biridan kiyim-bosh
bayroq va tug‘lari bilan farqlangan. Bunday farqlanish jangda 
qo‘shinni boshqarishda qo‘l kelgan.
Amir Temur qo‘shini o‘ntalik askariy birikmalar asosida 
tuzilgan harbiy qismlardan iborat edi. Lashkar tuman  – o‘n 
minglik,  hazora  – minglik, qo‘shun  – yuzlik va ayl  – o‘nlik 
birik 
malariga bo‘lingan. Amir Temur o‘n minglik askarni 
boshqarish uchun tuman og‘asi, minglik bo‘linmalar uchun 
mirihazora, yuzliklar uchun qo‘shunboshi va o‘nliklar uchun 
esa  aylboshi  kabi harbiy mansablarni ta’sis etadi. 
Sohibqiron Sharqda birinchilardan bo‘lib qo‘shinga o‘tso-
char qurol – to‘pni olib kirgan.  Tog‘li hududlarda jang hara-
katlari olib boruvchi maxsus harbiy qism va bo‘linmalar tashkil 
qilingan.  Ibn Arabshohning guvohlik berishicha, Sohibqiron 
qo‘shinida ayollardan iborat bo‘linmalar bo‘lib, ular erkaklar 
bilan bir safda turgan, qahramonlik va matonat namunalarini 
ko‘rsatgan. 
Jangga kirish usuli.
 
Harbiy yurish paytida oldinda xabar­
chilar, ular orasidan yasovul  bo‘linmasi, undan keyinroqda 
mang lay  – avangard qism borardi. Manglay bilan qo‘shinning 
asosiy qismlari oralig‘ida esa qo‘mondonning qarorgohi va 
uning  yon-atrofida  zaxira  (rezerv)  qismlar  joylashgan  bo‘lib, 
u  “izofa”  deb yuritilgan.
Amir Temur qo‘shinining asosiy jangovar qismlari markaz
o‘ng – burong‘or va chap – juvong‘or qanotlaridan iborat bo‘l-
gan. Har bir qanotning oldida bittadan qo‘shimcha qo‘riqchi 
manglay – avangardi,  yon tomonida esa bittadan qo‘riqchi 

119
askariy qo‘shilmalar – qanbullar bo‘lar edi. Shu tariqa qo‘shin 
yetti qism – qo‘llardan  iborat edi. 
Sharafiddin  Ali  Yazdiy 
qo‘shinni yetti qo‘lga – qismga bo‘lib joylashtirish tartibini 
birinchi bo‘lib Amir Temur joriy qilgan deb yozadi. Bu qo‘llar 
janglarda mustaqil harakat qilib, faqat qo‘shin qo‘mondoniga 
bo‘ysungan. 
Amir Temur jang qilishning yangi harbiy uslublarini qo‘l-
lagan. Xususan, jang vaqtida qo‘shin qanotlarini dushman huju-
midan muhofaza qilish va o‘z navbatida, g‘anim kuchlarini yon 
tomondan aylanib o‘tib, unga ortdan zarba berish maqsadida 
tuzilgan otliq qism – qunbulning joriy etilishi bo‘lgan.
Amir Temurning harbiy yurishlari. 
Amir Temurning 
har bir harbiy yurishiga turtki bo‘larlik sabab bor edi. Bu sa-
bablar – o‘z davlatining chegaralarini mustahkamlash, tashqi 
dush 
manlardan himoyalanish, karvon yo‘llarini turli yo‘l-
to‘sarlardan tozalash, xiyonatchi,  sotqin, aldamchilarni jozalash, 
bo‘ysunmaganlarni itoat ettirish, o‘zining siyosiy ta’sirini 
kengaytirishdan iborat bo‘lganligini tarixiy manbalardan bilib 
olish mumkin. 
Amir Temur yordamida To‘xtamish Oltin O‘rda taxtini 
egallaydi. Keyinchalik To‘xtamish xoinlik yo‘liga kiradi. U 
Amir Temurga qarshi ochiqdan ochiq kurashga o‘tadi. Natijada 
Amir Temur To‘xtamishga qarshi uch marta qo‘shin tortishga 
majbur bo‘ladi.
So‘nggi shiddatli jang 1395-yilning 15-aprelida Shimoliy 
Kavkazda Tarak (Terek) daryosi bo‘yida sodir bo‘ldi. Jangda 
Amir Temur qo‘shini dushmanga qarshi otdan tushib, uni 
kamondan o‘qqa tutish usulini qo‘lladi. O‘q va qilich zarbiga 
chiday olmagan To‘xtamish
  qo‘shinining  safi  buzilib,  orqaga 
chekindi va tarqalib ketdi. To‘xtamishxon sanoqligina askari 
bilan qochib changalzorga kirdi va ta’qib etib kelayotgan 
askarlardan bekindi.
Rossiya tarixchilari B. D. Grekov va A.Y.Yaku bovskiy-
lar 
 
ning ta’kidlashicha, Amir  Temurning To‘xtamish ustidan 
qo 
zongan g‘alabasi faqat O‘rta Osiyo uchun emas, balki 

120
butun Sharqiy Yevropa, shuningdek, Rus knyazliklarining 
birlashishlari uchun ham buyuk ahamiyat kasb etgan edi. 
Amir Temur o‘z saltanatining janubiy chegaralarini mustah-
kamlash va kengaytirish maqsadida EronOzarbayjonIroq
Shom (Suriya) ustiga uch marta askar tortadi. Bu yurishlar 
tarixda  uch yillik, besh yillik va  yetti yillik urushlar deb nom 
olgan. 
Amir Temur o‘z ixtiyori bilan taslim bo‘lib, moli omon 
to‘lagan shaharlarga tegmagan, qo‘shinlarni bunday shaharlarga 
kiritmagan.  1398–1399-yillarda Hindistonga yurish qiladi va 
Dehlini egallaydi.
Keng ko‘lamli harbiy yurishlar natijasida Sohibqiron 
Amir Temur saltanatining chegarasi Usmonli turklar davlati 
chegarasiga borib taqaldi. Amir Temur usmonli turklar sultoni 
Boyazid yildirim bilan munosabatni yaxshilash tarafdori 
bo‘lgan. Boyazid qoraqo‘yunlar, muzaffariylar, jaloyiriylarning 
Amir Temurga qarshi harakatlarini qo‘llab-quvvatlagan. Buning 
natijasida ikki davlat o‘rtasida to‘qnashuv bo‘lishi muqarrar 
 
bo‘lib qoldi.
Amir Temur bilan Sulton Boyazid qo‘shinlari o‘rtasidagi 
hal qiluvchi jang 1402-yil 20-iyulda Anqara yaqinida, Chubuq 
mavzeyida sodir bo‘ladi. Bu jang tarixda “Anqara jangi” deb 
ataladi. Uzoq davom etgan shiddatli jangda Sohibqiron kuchlari 
turk qo‘shinini tor-mor etadi. Sulton Boyazid asirga olinadi.
Boyazid ustidan qozonilgan buyuk g‘alaba bilan Amir 
Temur  ni Fransiya, Angliya hamda Kastiliya va Leon qirollari 
tab 
rik 
lab, unga o‘z muboraknomalarini yuboradilar. Chunki 
Sohib 
qiron endigina uyg‘onayotgan Yevropaga ulkan xavf 
solib tur 
gan Usmonli turklar davlatiga zarba berib, butun 
Yevropaning xaloskoriga aylangan edi. 
Kichik Osiyodan Samarqandga qaytgan Amir Temur 
1404-yilning 27-noyabrida 200 ming qo‘shin bilan 
Samarqanddan Xitoyga qarshi yurishga chiqdi. Biroq Xitoy 

121
ustiga yurish Amir Temurning to‘satdan vafot etib qolishi 
(1405-yil 18-fevral) tufayli amalga oshmay qoldi.
“Temur  tuzuklari”.
 
Amir Temur hayotlik davridayoq uning 
harbiy san’ati va davlat boshqarish uslubiga bag‘ishlangan 
maxsus asar yaratilib, u “Temur tuzuklari” nomi ostida shuhrat 
topadi. Unda davlatni boshqarishda kimlarga tayanish, toj-u 
taxt egalari faoliyatining tartibi – tutumi va vazifalari,vazir va 
qo‘shin boshliqlarini tayinlash tartiblari belgilab berilgan. Amir 
Temurning  “... davlat ishlarining to‘qqiz ulushini kengash, 
tadbir va mashvarat, qolgan bir ulushini qilich bilan amalga 
oshirdim”, “Kuch – adolatdadur” degan so‘zlari uning mam-
lakatni aql-zakovat va adolat bilan boshqarganligidan guvohlik 
beradi.
Shunday qilib, Sohibqiron Amir Temur davlatni boshqarish 
va harbiy sohada o‘ziga xos usul yaratib, shu asosda barpo 
qilgan davlati bilan dunyoni lol qoldirdi.
1.  Ayting-chi, Amir Temur saltanati qanday boshqarilgan?
2. Amir Temur davlatidagi uluslarning asosiy xususiyati nimadan 
iborat bo‘lgan?
3.  Suyurg‘ol yerlar kimlarga, nima uchun berilgan?
4.  Ayting-chi, Amir Temur qo‘shini qanday tartibda tuzilgan? 
Chin  gizxon qo‘shinidan nimasi bilan farq qilgan?
5.  Amir Temur qanday usulda jangga kirgan?
6.  “Temur tuzuklari”da nimalar bayon etilgan?
Quyidagi jadvalni Amir Temur saltanatida davlat boshqaruvi 
mavzusiga oid ma’lumotlat bilan to‘ldiring.
Davlat 
boshqaruvi
Uluslar
Qo‘shin 
tuzilishi
Jangga kirish 
usuli

122
34-§. AMIR TEMURNING TASHQI SIyOSATI
Tayanch tushunchalar: Sharq va Garb mamlakatlari bilan 
munosabatlar, 
diplomatik  aloqalar,  elchilar  tashrifi,  Buyuk  Ipak 
yo‘lida savdo munosabatlari.
Tashqi siyosat. 
Amir Temur davlati bilan Vizantiya, Tur-
kiya, Hindiston, Ispaniya, Fransiya, Angliya, Oltin O‘rda, 
Mo‘guliston, Xitoy kabi davlatlar iqtisodiy, siyosiy va 
madaniy aloqalar o‘rnatdilar. Amir Temur davlatining tashqi 
siyosati o‘z oldiga mamlakat xavfsizligini ta’minlash; qo‘shni 
mamlakatlarda o‘z ta’sirini mustahkamlash;  Turkiya, Hindiston, 
Xitoy, Venetsiya, Ispaniya, Fransiya va Angliya bilan iqtisodiy, 
elchilik, madaniy aloqalarni o‘rnatish va rivojlantirish kabi 
vazifalarni qo‘ygan. 
XIV asr oxirlarida vujudga kelgan muayyan xalqaro 
vaziyat tufayli Amir Temur davlati, Turkiya, Misr va Oltin 
O‘rda eng qudratli davlatlar sifatida siyosiy maydonga chiqdi. 
Bu davrda Amir Temurga Mo‘g‘uliston, Oltin O‘rda va Misr 
bilan ittifoqdagi Usmoniylar Turkiyasi qarama-qarshi turardilar. 
Mo‘g‘uliston bilan munosabatlar.
 Movarounnahr mo‘g‘ul-
lar istibdodidan xalos etilib, mamlakatda Amir Temur hoki-
miyati o‘rnatildi, lekin uning sarhadlari hali tinch emas edi. 
Mo‘g‘ulistonda ulus beklarining isyonlari va ularning Toshkent 
viloyati bilan Farg‘ona vodiysiga talonchilik xurujlari ro‘y 
berib turardi. Shimol tarafda Oq O‘rdada Jo‘ji ulusining toj-
taxti uchun kurash kuchaygan, ularning Xorazm hukmdorlari 
bilan qo‘shilib, Buxoro, Chorjo‘y va Qarshi ustiga qilgan 
talonchilik yurishlari davom etardi. 
Bularni bartaraf qilmay turib, Amir Temur o‘z davlatining 
xavf sizligini ta’minlay olmas edi. Manbalarning guvohlik beri-
shicha, Amir Temur bu masalani muzokaralar yo‘li bilan hal 
qilishga urindi. Lekin foydasi bo‘lmadi. Uni qurol vositasi bilan 
hal qilishga majbur bo‘ldi. Amir Temur 1371–1390-yillarda 
olib borgan yetti harbiy yurishdan keyin Mo‘g‘ulistonda 
tinchlik o‘rnatish va uni o‘zining ta’sir doirasiga kiritib olishga 
muvaffaq bo‘ldi. 

123
Misr bilan aloqalar.
 Amir Temur bilan Misr sultoni Bar-
quq o‘rtasidagi rasmiy aloqalar 1385-yildan boshlangan edi. 
1386–1405-yillar mobaynida Amir Temur va Misr sultonlari, 
shuningdek ularning Suriyadagi noiblari o‘rtasida taxminan 
25 marta maktub va elchilar almashuvi bo‘ldi. Amir Temur 
Misr sultoni Barquq bilan do‘stona munosabatlar o‘rnatilishi, 
savdogar va tijorat ahllari bemalol bordi-keldilarini amalga 
oshirishlari, bundan keyin o‘rtada hech qanaqa ixtilof va adovat 
harakatari  bo‘lmasligi  haqida  takliflar  bildirib  o‘z  elchilarini 
jo‘natgan edi. Biroq Sulton Barquq Amir Temur jo‘natgan 
elchilarni  qatl  etib,  takliflarni  rad  etadi.  Keyinchalik  Amir 
Temur Sulton Boyazid ustidan g‘alaba qozongach, Misr o‘z 
itoatkorligini izhor etadi. 
Oltin O‘rda bilan munosabatlar. 
Amir Temur yordamida 
To‘xtamish Oltin O‘rda taxtiga kelgan bo‘lsa-da, uning Mova-
rounnahrga talonchilik yurishlari avj oldi. Bundan tashqari, 
To‘xtamishxon Misr, Iroq va Turkiya bilan harbiy ittifoq tuzib, 
Amir Temurga zarba bermoqchi bo‘ldi. 1384-yilda To‘xta-
mishxonning elchisi Misr sultoni Barquq bilan uchrashuvda 
Amir Temurni yo‘q qilish taklifini kiritadi. Bunday taklifga shu 
yili Misrga kelgan Turkiya va Sivas elchilari mamlakatlari Amir 
Temurga qarshi bo‘lgan harbiy ittifoqqa qo‘shilishini aytdilar. 
Turkiya, Misr va Oltin O‘rdaning o‘zaro yaqinlashuvi Amir 
Temur davlatiga jiddiy xavf tug‘dirardi. Shuning uchun Amir 
Temur bu harbiy ittifoq harakatga kelishiga yo‘l qo‘ymadi. 
Amir Temur ittifoqchilarni bittadan safdan chiqarish siyosatini 
tutdi.  1395-yilda To‘xtamishxonga, 1402-yilda Yildirim 
Boyazidga qaqshatqich zarbalar berdi. 
Xitoy va Hindiston bilan munosabatlar.
 Sharqning eng 
katta davlatlaridan Xitoy bilan munosabatlar Amir Temur 
davrida bir qadar jiddiylashib qolgan edi. Bunga Xitoy 
hukmdorlarining ulug‘ davlatchilik siyosati sabab bo‘lgandi. 
Min imperatorlari Xitoyga qo‘shni bo‘lgan mamlakatlarni 
Xitoyga qaram mamlakatlar deb hisoblar edilar. Amir Temur-
ning elchilari va savdogarlari olib borgan sovg‘a-salomlarni 

124
esa o‘lpon deb atar edilar. Temur ham Xitoy elchilari bilan 
shunga yarasha munosabatda bo‘ldi. Klavixoning ma’lumot-
lariga qaraganda, 1404-yilda Samarqandga kelgan Xitoy 
imperatorining elchilarini boshqa mamlakat elchilaridan 
yuqo 
riga o‘tqazib qo‘yilgan ekan. Yuqoridagi aytilganlardan 
kelib chiqib Amir Temur buyrug‘iga ko‘ra ular ham boshqa 
mamlakat elchilari qatoridan o‘ziga yarasha joyga o‘tqazilgan.
Xalqaro siyosiy vaziyat.
 
Sohibqiron Amir Temur jahon 
siyo siy hayotiga ham ta’sir ko‘rsatdi. Ma’lumki, bu davrda, bir 
tomondan, Sulton Boyazidning Bolqon yarimoroli davlatlariga 
nisbatan tazyiqi kuchayib, butun Yevropaga xavf solayotgan 
edi. Ikkinchi tomondan, Boyazidning o‘zi G‘arbga tomon 
shiddat bilan siljib borayotgan xavfli raqib – Amir Temurning 
kuchli tazyiqiga duchor bo‘lgan edi. Bunday siyosiy vaziyatda 
Boyazidga qarshi kuchlarning ma’lum darajada birlashuvi 
tabiiy edi.
Avvalambor Boyaziddan yengilib, o‘z yer va mulklaridan 
mahrum bo‘lgan Kichik Osiyo mamlakatlarining hukmdorlari 
Amir Temurdan madad istab, uning Qorabog‘dagi o‘rdagohiga 
borib, qaror topadilar. Hatto Vizantiya va G‘alatadagi Genuya 
hokimining noibi, Fransiya qiroli hamda Sultoniya shahrining 
katolik missionerlari yordam so‘rab Amir Temurga murojaat 
qiladilar. Buning evaziga ular harbiy yurish vaqtida unga 
yordam berish hamda Konstantinopol va Peraning Boyazidga 
to‘lab kelgan bojini bundan buyon Amir Temurga to‘lashga 
va’da qiladilar. Bunday taklif Amir Temurga ma’qul tushadi. 
Chunki Turkiyani dengiz sohilidagi tayanchidan ajratish uchun 
unga dengizdan madad zarur edi. Shunday qilib, XIV asr oxiri 
va XV asr boshlarida sulton Boyazidga zarba berish uchun 
qulay siyosiy vaziyat vujudga keladi. Bu vaziyatdan Amir 
Temur ustalik bilan foydalanadi.
Elchilik aloqalari.
 
Anqara yaqinida turklarning 160 ming 
kishilik qo‘shini ustidan qozonilgan buyuk g‘alabadan so‘ng 
Amir Temurning G‘arbiy Yevropa davlatlari bilan bo‘lgan 
aloqalarining mazmuni tubdan o‘zgaradi. endilikda Amir 
Temur ular bilan do‘stona munosabatlarni mustahkamlash va 

125
o‘zaro savdo-sotiq aloqalarini yo‘lga qo‘yish kabi masalalarga 
ahamiyat beradi.
Amir Temur 1402-yil yozida Fransiya va Angliyaga maxsus 
elchilar orqali Karl VI va Genrix IV nomlariga maktublar 
yo‘llaydi. elchilar Parijga 1403-yil may oyida yetib boradilar. 
elchilar ikki mamlakatning savdogarlari uchun erkin savdo 
munosabatlari olib borilishini ta’minlash va agar qirol hamda 
gersoglar rozi bo‘lsalar, bu erkin savdoni tegishli bitim yoki 
shartnoma bilan mustahkamlashni taklif etadi. 
Fransiya qiroli Karl VI 1403-yil 15-iyunda Amir Temurga 
yo‘llagan javob maktubidan ma’lum bo‘lishicha, Amir Temur 
takliflari Fransiya tomonidan mamnuniyat bilan qabul qilingan.
Xuddi shu davrda Amir Temurning Angliya qiroli 
Genrix IV bilan olib borilgan diplomatik munosabatlarida 
g‘arbiy viloyatlar hokimi Mironshoh  faol qatnashdi. G‘arbiy 
eron, Iroq, Ozarbayjon, Armanistonni o‘z ichiga olgan mulklar 
hokimi  Mironshoh Amir Temurning keksayib qolgan davrida 
G‘arbiy Yevropa hukmdorlarining diqqat-e’tiborini o‘ziga 
jalb etadi. Bu davrda u Yevropa davlatlari bilan o‘zaro savdo 
aloqalarini jonlantirish maqsadida nasroniy ruhoniylariga 
xayrixohlik bildirib, savdogarlarning daxlsizligini ta’minlash 
borasida chora-tadbirlarni amalga oshirdi. Shu sababli G‘arbda 
Mironshoh tez orada “katolik oqimining homiysi” sifatida 
shuhrat qozondi.
Kastiliya (Ispaniya) qiroli Genrix III Sharq bilan juda 
qiziqib qolgan edi. 1402-yilning bahorida dastlab Ispaniya 
elchilari Amir Temurning Kichik Osiyodagi qarorgohiga 
yuboriladi. elchilarga Amir Temur va Boyazidlarning kuch-
qudrati, boyligi va qo‘shinining sonini bilish hamda ular qo‘l 
ostida yashayotgan xalqlarning urf-odatlari, dini va qonunlari 
haqida aniq ma’lumotlar to‘plash topshiriladi. Sharq va G‘arb 
davlatlarining elchilari qatorida Ispaniya elchilari ham Amir 
Temur tomonidan qabul qilinib, qirol nomiga yozilgan maxsus 
maktub va in’omlar bilan kuzatiladi. Ularga qo‘shib Amir 
Temur  Muhammadqozi  ismli o‘z vakilini Ispaniyaga elchi 
qilib yuboradi. Genrix III  1403-yilda Amir Temur huzuriga 

126
elchi qilib yuboradi. Genrix III 1403-yilda Amir Temur huziriga
ikkinchi marta maxsus elchilarni yuboradi. Unga Klavixo boshliq 
qilib tayinlanadi. Ispaniya elchilari Samarqandda Amir Temur 
tomonidan tantanavor qabul qilinib, ularga hurmat-ehtirom 
ko‘rsatadilar.
Klavixo  boshliq Ispaniya elchilari 1404-yilning sentabr-
noyabr oylarida Samarqandda bo‘ladilar. Amir Temurning 
Xitoy tomonga yurishi munosabati bilan boshqa ko‘pgina 
davlatlarning elchilari kabi Ispaniya elchilari ham 1404-yilning 
21-noyabrida Samarqanddan jo‘natib yuboriladi. Kla 
vixo 
Ispaniyaga 1406-yilning mart oyida qaytib boradi. Klavixoning 
safar taassurotlari “Buyuk Temur tarixi”,   “Temur qarorgohi” 
va “Samarqandga sayohat kundaligi” nomlari ostida ispan 
tilida bir necha bor nashr qilinadi.
Tashqi savdo. 
Amir Temur o‘z davlati poytaxti Samarqand 
atrofida qad ko‘targan bir qancha yangi qishloqlarni Sharqning 
mashhur shaharlari Dimishq  (Damashq),  Misr  (Qohira), 
Bag‘dod, Sultoniya va  Sheroz  nomlari bilan atadi. Chunki 
Samar qand kattaligi, go‘zalligi hamda tevarak-atrofining obod 
etilganligi jihatidan dunyodagi eng yirik shaharlardan ham 
ustunroq turmog‘i lozim edi. 
Tashqi savdoda ham Samarqand katta o‘rin tutgan. Samar-
qandga turli mamlakatlardan, xususan, Xurosondan ma’danlar, 
Hind va Sinddan yoqut, olmos, Xitoydan atlas, choy, mushk 
va boshqa mollar, o‘zga mamlakatlardan oltin va kumush olib 
kelinardi.  Klavixo Xitoy poytaxti Xonbaliqdan 800 tuyalik 
savdo karvoni kelganini o‘z kundaligida qayd etgan. Bu davrda 
Amir Temur va uning mahalliy noiblari Xitoy va Hindistondan 
O‘rta Osiyo orqali Yaqin Sharq va Yevropa mamlakatlariga 
boradigan xalqaro savdo yo‘li – Buyuk Ipak yo‘lida savdo 
karvonlari qatnovi xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha muhim 
chora-tadbirlar ko‘rganlar. Sharq bilan G‘arb o‘rtasida sav-
do-sotiq va elchilik aloqalari kengaydi. Bu esa Amir Temur 
davlatining tashqi iqti 
sodiy va elchilik aloqalarining bar-
qarorligiga olib keldi.

127
1. Ayting-chi, Amir Temur davlati bilan qaysi davlatlar iqtisodiy, 
siyosiy va madaniy aloqalar o‘rnatdilar?
2.  Amir Temur tashqi siyosatda o‘z oldiga qanday vazifalarni 
qo‘ygan?
3. XIV asr oxirlarida qaysi davlatlar eng qudratli davlatlar sifa-
tida siyosiy maydonga chiqdi?
4.  XV asr boshlaridagi xalqaro siyosiy vaziyat qanday edi?
5.  Yevropa hukmdorlari nima uchun Amir Temur bilan diplo-
matik aloqalar o‘rnatishga harakat qildi?
6. Nima uchun Mironshoh G‘arbda “katolik oqimining homiysi” 
degan sifat bilan mashhur bo‘ldi?
7. 
Nima uchun Amir Temur Samarqand atrofidagi qishloqlarning 
nomini Sharqning mashhur shaharlari nomi bilan atadi?
35-§.  AMIR  TEMURNING  JAHON  TARIXIDA              
TUTGAN O‘RNI
Tayanch tushunchalar: Amir Temurning Vatanimiz va jahon 
tarixida tutgan o‘rni, Amir Temur jahon va milliy tarixchilarning 
e’tirofida, mustaqillik yillarida Amir Temur xotirasining tiklanishi.
Amir Temurning Vatanimiz va jahon tarixida tutgan 
o‘rni.
 
Amir Temur 35 yil davomida mamlakatni boshqardi. 
Hin diston va Xitoydan Qora dengizga qadar, Orol dengizidan 
Fors qo‘ltig‘iga qadar bo‘lgan g‘oyat katta hududni qamrab 
olgan ulkan saltanatni vujudga keltirdi. Bundan tashqari, Kichik 
Osiyo, Suriya, Misr va Quyi Volga, Don bo‘ylari, Balxash 
ko‘li va elsuvi daryosi, Shimoliy Hindistongacha bo‘lgan 
mamlakatlarni o‘ziga bo‘ysundirdi. U nafaqat Movarounnahr va 
Turkistonni obod qildi, balki bo‘ysundirilgan mamlakatlarning 
shaharlarini ham qayta qurdirdi. Bag‘dod, Darband va 
Baylakon  shaharlari shular jumlasidandir. eng muhimi eron, 
Ozarbayjon va Iroqdagi tarqoqlik va boshboshdoqlikka barham 
berib, Sharq bilan G‘arbni bog‘lovchi qadimiy karvon yo‘llarini 
tikladi. Bu bilan nafaqat Movarounnahr, balki Uzoq va Yaqin 
Sharq mamlakatlarining iqtisodiy va madaniy taraqqiyotiga, 

128
xalqlar va mamlakatlarni bir-biri bilan yaqinlashtirishga ulkan 
hissa qo‘shdi.
Amir Temur Yevropaning Fransiya, Angliya va Kastiliya 
kabi yirik qirolliklari bilan bevosita savdo va diplomatik 
aloqalar o‘rnatdi. Siyosiy tarqoqlik tugatilib, markazlashgan 
davlatning tashkil topishi katta ijobiy oqibatlarga olib keldi. 
Mamlakat ishlab chiqarish kuchlarini mo‘g‘ullarning bir yarim 
asrlik hukmronligi natijasida tanazzulga uchragan iqtisodni 
tiklash uchun qulay sharoit vujudga keldi. Ayni vaqtda 
xo‘jalikning asosi bo‘lgan sug‘orma dehqonchilikda muayyan 
siljishlar ro‘y berdi. Yangi-yangi kanallar qazilib, sug‘orma 
dehqonchilik maydonlari kengaydi. Hunarmandchilik, ichki 
va tashqi savdo rivojlandi, fan va madaniyat ravnaq topib, 
shaharlar obodlashdi va gavjumlashdi. 
Download 1,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish