O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XV asr boshlarigacha)

G‘aznaviylar davlatining boshqaruv tizimi.
 
G‘aznaviylar 
davlat tuzumi va boshqaruv tizimlari azaldan rivojlanib kela-

---

54
yotgan turkiy davlatchilik asosida qurilgan bo‘lsa-da, biroq u 
o‘ziga xos mahkamachilik xususiyatiga ega edi. Vazirlik tizi-
mida harbiy, elchilik va rasmiy tadbirlar, moliya kabi hamda 
xabar-pochta devonlar faoliyat ko‘rsatgan. Viloyat hukmdori 
voliy
, shahar hokimi 
rais 
deb yuritilgan. Viloyatda boshqaruv 
ishlari 
amid
, shaharlarda esa 
kutvol 
tomonidan amalga 
oshirilgan. Davlat qudratli qo‘shinga ega edi. Qo‘shinda harbiy 
kemalar (daryo va dengiz floti) ham mavjud bo‘lgan.
Ilm-fan va madaniyat.
 
G‘aznaviylar davlatida ilm-fan va 
madaniyat, xususan, adabiyot rivojlangan. Mahmud G‘aznaviy 
turkiy ona tili bilan bir qatorda fors, arab va pahlaviy tillarini 
ham mukammal bilgan, she’r bitgan. Poytaxt saroyida 400 
dan ortiq olim, shoir va san’atkorlar ijod qilgan. 
Abu Ray-
hon Beruniy
, 
Nosir Xusrav
, 
Gardiyziy 
va 
Bayhaqiy 
kabi 
buyuk mutafakkirlar G‘aznada yashaganlar. 
Beruniy “Qonuni 
Ma’sudiy”
, 
Bayhaqiy “Tarixi Ma’sudiy” 
asarlarini sulton 
Ma’sudga bag‘ishlaganlar. 
Abul Qosim Firdavsiy 
mashhur 
“Shohnoma” dostonini 
Mahmud G‘aznaviy
ga taqdim etgan. 
G‘aznaviylar davlatida qurilish va me’morchilikka ham jid diy 
e’tibor berilgan. 
G‘azna
, 
Balx
, 
Nishopur
, 
Lohur
va bosh 
-
qa shaharlarda ko‘plab madrasalar, masjid, xonaqoh va sa-
roylar bino qilinib, kutubxonalar faoliyat ko‘rsatgan. Bog‘-u 
chorbog‘lar barpo etilib, xususan poytaxt