O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XV asr boshlarigacha)

devon ad-
dar
da ko‘rib chiqar edi. 
Devon ad-dar 
uchta asosiy devonga 
bo‘lingan: devon al-mashriq, devon al-mag‘rib va devon al-
xaraj. Movarounnahrga tegishli masalalar 
devon al-mashriq
da 
hal qilinar edi.
Xalifa viloyat noiblarini lavozimiga tayinlardi yoki bo‘shata 
olardi. Xalifalikning huquqiy masalalari Qur’oni karim va 
Payg‘ambar (s.a.v) ko‘rsatmalari, nasihatlariga asoslangan 
holda ko‘rib chiqilgan.
Shunday qilib, 
VIII asr o‘rtalari
ga kelib Movarounnahrda 
siyosiy boshqaruv arab xalifaligi siyosiy tizimiga moslashtirilgan 
edi. So‘g‘diyonada buxorxudotlar va boshqa hukmdorlarning 
qo‘li ostidagi ma’muriy-idora usuli o‘z shaklini saqlab qolgan 
bo‘lishiga qaramay, hokimlarning xalifa noibiga itoat etishlari 
shart edi. Mahalliy davlat boshliqlarining ko‘pchiligi o‘z 
huquqlari va imtiyozlarini saqlab qolish maqsadida Islom 
dinini qabul qilgan edilar. Islomni qabul qilmagan zodagonlar 
o‘z yerlaridan mahrum etilar yoki tovon to‘lar edilar. Shu 
tarzda arablar Movarounnahr siyosiy tizimi va diniy e’tiqodiga 
o‘z ta’sirini o‘tkaza oldilar. 
1
. Nega xalifalikda umaviylarga qarshi xalq noroziligi vujudga 
keldi?
2
. Abu Muslim aholini nimaga da’vat qildi?
3
. Abu Muslim qo‘zg‘oloni qanday oqibatlarga olib keldi?
4
. Abbosiylar hokimiyat tepasiga kelgach, Movarounnahrda ah-
vol qanday o‘zgardi?
5.
Abbosiylar davrida Movarounnhrdagi boshqaruv tartibi haqida
gapirib bering.

---

41
III B O B
MOVAROUNNAHRDA MUSTAQIL
DAVLATLARNING TASHKIL TOPISHI
13-§. QARLUQLAR, O‘G‘UZLAR, TOHIRIyLAR
Tayanch tushunchalar: qarluqlar, o‘g‘uzlar, tohiriylar, davlat