“Oʻzbekiston tarixi” fanidan

Xo’sh, bu harakatning Turkiston zaminida yuzaga kelishining muhim ijtimoiy omillari, sabablari 
nimalardan iborat edi? Nega 1918-yil bahoridan Farg’ona vodiysida boshlangan bu qurolli harakat 
asta-sekin alanga olib, Turkiston (O ’zbekiston)ning keng hududlari bo ’ylab yoyildi?
 
Xalqimiz 1917-yilda sodir etilgan fevral va oktabr o’zgarishlariga katta umidvorlik bilan 
ko’z tikkandilar. Ular ilg’or jadidchilik harakati rahnamoligida Rossiyada rivojlanib borayotgan 
inqilobiy-demokratik harakatlardan foydalanib, erk, ozodlikni qo’lga kiritmoqchi, o’lka 
xalqlarini mustaqillikka olib chiqmoqchi bo’lgandilar. Makkor bolshevik yo’lboshchilarning 
oktabr o’zgarishi arafasida va undan keyin e’lon qilgan millatlar erki, mustaqilligini tan olgan 
rasmiy hujjatlari Turkiston xalqlarida o’z orzu-umidlarimiz ro’yobga chiqadi, milliy 
mustaqilligimiz qaror topadi, degan umid tug’dirgan edi. 
Biroq sovet
hokimiyati o’rnatilib, mustahkamlana borgan sayin bolsheviklar dohiylarining 
ikkiyuzlamachilik, munofiqlik qiyofasi ham ochilib bordi. Ularning byergan balandparvoz 
va’dalaridan qaytishi, mahalliy xalqlarni siyosiy faoliyatdan oshkora chetlatishi, joylarda sovet 
tuzumini o’rnatishda zo’ravonlikning avjga minishi mahalliy aholi noroziligining oshishiga 
sabab bo’ldi. 
Mahalliy xalqqa butunlay yot kommunistik mafkurani bayroq qilib olgan sovet zulmkorlari 
aholining milliy qadriyatlari, udumlari, diniy e’tiqodini tahqirlash, masjid, madrasalar, 
ziyoratgoh joylarni oyoq-osti qilish, noyob ma’naviy bisotlarni talash, dindorlarni ta’qibu 

---

quvg’in ostiga olish kabi nomaqbul ishlari aholi nafratini kuchaytirdi. 
O’lka xalqlarining xohish-irodasi bilan vujudga kelib, ularning milliy manfaatlari yo’lida ilk 
qadamlar qo’yib borayotgan Turkiston Muxtoriyatini qonga belanishi, yurt farzandlarining 
qirg’in qilinishi, Qo’qon shahri va uning atrofidagi qishloqlar aholisining ayovsiz xunrezlik va 
talon-tarojlikka duchor etilishi butun Turkistonni mustabid sovet hokimiyatiga qarshi oyoqqa 
turg’izdi. 
Sovet hokimiyatining aholining xususiy mulkini tortib olib, davlat tasarrufiga olishga 
qaratilgan iqtisodiy siyosati odamlarning sovet tuzumiga nisbatan kuchayib borayotgan nafrat-
g’azabiga so’nggi tomchi bo’lib qo’shildi. 
Yuz minglab millatparvar, vatanparvar yurt kishilarini qo’lda qurol bilan sovetlar 
zo’ravonligiga qarshi kurashi boshlanib ketdi.