“Oʻzbekiston tarixi” fanidan

Shayboniylar davrida davlat boshqaruvi.
Buxoro xonligi ma’muriy jihatdan viloyatlar va 
tumanlarga bo‘lingan. Xonlikda oliy davlat idorasi 
dargoh
deb atalgan. Uning tepasida xon 
turgan. Ijro etuvchi hokimiyat 
devon
(vazirlik) deb atalgan. Unga 
devonbegi
(bosh vazir) 
rahbarlik qilgan. Katta nufuzga ega bo‘lgan devonbegi ayni paytda davlatning moliya va xo‘jalik 
ishlarini ham boshqargan.
Yana bir katta davlat mansabi – 
otaliq
edi. Xon siyosatining viloyatlardagi ta’siri otaliq 
mansabiga tayinlanganlarning nufuzi bilan belgilangan. Xon viloyatlarni shahzodalarga 
taqsimlab berar ekan, ularga rahnamo etib o‘z nazoratchisini, ishongan kishisini tayinlagan. 
Bunday nazoratchi, ishonchli shaxs 
otaliq
deb atalgan. Balog‘atga yetmagan shahzodalar 
ulg‘ayib, mustaqil faoliyat yuritgunlariga qadar viloyatlardagi davlat ishlarini uning nomidan 
otaliqlar boshqargan. 
Yana bir davlat mansabi – 
parvonachi
deb atalgan. Uning vazifasi xon farmonlarini, rasmiy 

---

hujjatlarni mas’ul shaxslarga, ijrochilarga yetkazishdan iborat bo‘lgan. 
Dodxoh
mansabida ishlagan amaldor dargohga tushgan arizalarni qabul qilgan va ularga 
javob qaytargan. Shuningdek, dodhoh mamlakatda adolat mezonlariga amal qilinishini ham 
nazorat qilgan. 
Muhim davlat mansablaridan yana biri 
– ko‘kaldosh
mansabi edi. Bu mansabga xon 
sulolasiga eng yaqin shaxslardangina tayinlangan. Ko‘kaldosh xon siyosatiga fuqarolarning 
munosabatini o‘rgangan va bu siyosatning daxlsizligini ta’minlagan. 
Xon va shahzodalar o‘rtasidagi ichki munosabatlar masalasi bilan 
xon yasovuli
mansabida 
ishlagan amaldor shug‘ullangan. 
Shayboniylar davlatida 
eshikog‘aboshi
lavozimi ham muhim sanalgan. U dargoh xavfsizligi, 
undagi tartib hamda kelgan-ketganlardan xabardor bo‘lib turish masalalari bilan shug‘ullangan. 
Yuqori davlat lavozimlari ichida katta mavqega ega bo‘lgan lavozimlardan yana biri 
shayxulislom
hisoblangan. Shayxulislom shariat qonunlari bajarilishi ustidan nazoratni amalga 
oshirgan. 
Qozikalon
bo‘lgan amaldor esa sud ishlariga yetakchilik qilgan. 
Yana bir muhim davlat lavozimi 
muhtasib
(rais) deb atalgan. Bu lavozimni egallagan 
amaldor mamlakatda jamoat tartibining saqlanishini, diniy marosim va amallarga rioya 
qilinishini kuzatgan, bozorlarda narx-navo va tarozilarning to‘g‘riligini nazorat qilish bilan 
shug‘ullangan. 
Mehtar
lavozimiga tayinlangan mansabdor esa zakot va boshqa tushumlardan tushgan 
mablag‘larni zarur o‘rinlarda ishlatishni nazorat qiluvchi amaldor hisoblangan. 
Xonlikda davlat lavozimi mansabdori hisoblanmasa-da, 
naqib 
unvoniga sazovor bo‘lgan 
shaxsning xon saroyida nufuzi baland bo‘lgan. Chunonchi, u xonning yaqin va ishonchli kishisi 
sanalgan. Ayni paytda, u davlat ichki va tashqi siyosati masalalarida xonning maslahatchisi ham 
hisoblangan. Zarur bo‘lganda elchilik vazifasini ham bajargan.