|
17-mavzu: O’zbekistonda davlat mustaqilligining qo’lga kiritilishi. Demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati asoslarining barpo etilishi.
Reja:
1.Demokratik huquqiy davlatning barpo etilishi.
2.Fuqarolik jamiyat asoslarining yuzaga kelishi.
3.Islohotlar zaruriyati va uning nazariy-huquqiy asoslari.
Tayanch so’z va iboralar: O’zbekiston - mustaqil davlat. 1991 yil 29
dekabrdagi referendum. Davlat bayrog’i. Davlat gerbi. Davlat madhiyasi. Konstitutsiyaning qabul qilinishi. Konstitutsiyaviy tamoyillar. Milliy valyuta.
Taraqqiyotning «O’zbek modeli». Huquqiy davlat qurilishi. Fuqarolik jamiyati.
Siyosiy partiyalar. Nodavlat tashkilotlar
O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan song kun tartibida jahon andozalariga mos keladigan davlat qurish, siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy sohada tub islohotlarni amalga oshirish, ularni qonun bilan mustahkam laydigan huquqiy tizimni vujudga keltirish vazifasi turardi. Chunki sobiq sotsialistik tuzumga xos ijtimoiy munosabatlar va jarayonlar endilikda respublikada barpo qilinajak yangi jamiyat manfatlariga mos kelmas edi. O‘zbekiston o‘z rivojlanishida qo‘ygan asosiy maqsadi-bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik davlat va fuqarolik jamiyat asoslarini barpo etishdir.
E'lon qilingan maqsadlarga avvalgi tuzumni tubdan buzib tashlamasdan, otmish odatlaridan voz kechmasdan erishib bolmasdi. Shu tufayli o‘z maqsadiga erishish uchun biz quyidagi asosiy vazifalarni hal etishimiz lozim edi:
l. Eski ma'muriy-buyruqboziik tizimini, unga muvofiq bo‘lgan hokimiyat va boshqaruv organlarini tugatish.
2. Yangi davlatchilikning siyosiy-huquqiy, konstitutsiyaviy asoslarini yaratish. O‘zbekiston o‘z taraqqiyot yolini, avvalo, mamlakatda yaratilayotgan jamiyat qanday mazmun kasb etishga e'tibor berdi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning fikriga ko‘ra: «Respublikada sobitqadamlik bilan xalqchil, adolatli jamiyat bunyod etish-bosh vazifadir.
O‘zbekistonda yangi demokratik davlatni barpo qilish rejalarini ishlab chiqishda O‘zbekiston Prezidenti I.A.Karimovning hissasi katta. O‘z asarlarida u demokratik jamiyat qurishning nazariy asoslarini chuqur tahlil qildi. Masalan, «O‘zbekiston - o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li» (1992); «O‘zbekiston -bozor iqtisodiyotiga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li» (1993); «O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo‘lida» (1995); «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» (1997); «O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda» (1999) va boshqalar. Ushbu asarlarida O‘zbekiston istiqlolining ham nazariy, ham amaliy muammolari ilmiy jihatdan o’rganilib, jamiyat siyosiy rivojining, iqtisodiy taraqqiyotining, ma'naviy poklanishning asosiy yo’l-yo’riqlari yangicha mushoxada va yondashuv bilan ko’rsatib berildi.
Yangi siyosiy, iqtisodiy tizimni barpo qilishda, yangi davlatni tashkil etishda asosiy vazifalardan biri uning huquqiy poydevorini yaratishdir. Har bir suveren davlatning huquqiy asoslaridan biri, uning asosiy Qonuni-Konstitutsiyasi hisoblanadi.
O‘zbekistonning yangi Konstitutsiyasini yaratish g‘oyasi 1990-yil 20-iyunda "Mustaqillik deklaratsiyasi"ning qabul qilinishi munosabati bilan ilgari surilgan edi. Buning uchun Prezident I.A.Karimov raisligida 64 kishidan iborat Konstitutsiya loyihasini tayyorlash bo’yicha komissiya tuzilgan edi.
1991-yil oktyabr-noyabrda Konstitutsiya loyihasining birinchi varianti tayyorlandi. Ammo 1991-yil 31 -avgustda O‘zbekiston Mustaqilligi e'lon qilinishi bilan, vaziyat o‘zgarib loyihaning ikkinchi varianti ustida ish boshlandi. 1992-yil bahorida loyihaning 149 moddadan iborat ikkinchi varianti ishlab chiqildi va shu yilning 26-sentyabrida umumxalq muhohamasi uchun matbuotda e'lon qilindi. Tushgan taklif va mulohazalarni hisobga olib, Konstitutsiyaviy komissiya loyihani qaytadan tuzib, 1992-yil 21 -noyabrda muhohamani davom ettirish uchun ikkinchi marotaba matbuotda e'lon qildi.
1992-yil 8-dekabrda 12-chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining XI sessiyasida «O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi» qabul qilindi. U 128 moddadan, 6 bo’limdan iborat edi. Faqat milliy istiqlol, davlat mustaqilligiga erishish tufayli O‘zbekistonning tamomila yangi, inson manfaatlarini, haq-huquqlarini himoya qiluvchi chinakam demokratik Konstitutsiyasini yaratishga tarixiy imkoniyat vujudga keldi.
O‘zbekiston Konstitutsiyasi quyidagi tamoyillarga tayanadi;
Davlat suvereniteti;
Xalq hokimiyatchiligi;
Fuqarolar huquqlari va erkinliklari;
Davlat hokimiyatining bo‘linishi;
Mahalliy o‘z-o‘zini boshqarishi.
O‘zbekiston Konstitutsiyasining qabul qilinishi mamlakatimiz hayotida katta ahamiyatga ega bo‘lgan voqea bo‘ldi. U mamlakatda huquqiy, siyosiy, iqtisodiy islohotlar uchun asos bo‘ldi. Konstitutsiya barqarorligini va uzoq muddat amal qilishini ta'minlash maqsadida Konstitutsiyaga o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritish nazarda tutilgan.
Demokratik huquqiy davlatni tuzish uchun eng avvalo davlat boshqaruvining hozirgi zamonaviy tizimini shakllantirish talab qilinadi. Davlat boshqaruvi xususida tuzilayotgan tizimning asosi Prezident boshqaruvi bo‘ldi. Prezidentlik boshqaruvi, mustaqil davlat va respublikadagi ijrochi hokimiyatning boshlig‘i bo’lmish Prezidentning haq-huquqlari va vakolatlari Prezidentni umumxalq tomondan saylanishida tasdiqlanadi (Konstitutsiya, XIX bob, 89-90 modda).
Konstitutsiyaga ko’ra, O‘zbekiston Respublikasi ijroiya hokimiyati Prezidentlik hokimiyati va Vazirlar Mahkamasidan iborat Respublika Prezidenti qoshida ijro etuvchi hokimiyat devoni tuzilgan bo‘lib, unga Prezident rahbarlik qiladi. Vazirlar Mahkamasi Prezident tomonidan tuzilib, parlament tomonidan tasdiqlanadi. Vazirlar Mahkamasi 1990-yil noyabrda tashkil topib, mustaqillikka erishgandan song davlat mustaqilligini ta'minlovchi organlardan iborat: Mudofaa Vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati, Ichki Ishlar Vazirligi, davlat bojxona va soliq qo’mitasi, shuningdek tashqi aloqalarni ta'minlovchi organlar vujudga keldi: Tashqi ishlar Vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar Vazirligi, Tashqi iqtisodiy faoliyat bilan shug‘ullanuvchi Milliy Bank, Iqtisodiy rivojlanishni ta'minlovchi organlar: Davlat statistika qo’mitasi, Respublika ulgurji va birja savdosi aktsionerlik assotsiatsiyasi, Respublika xomashyo birjasi, Moliya Vazirligi va boshqalar.
Ijro etish hokimiyatining faoliyati parlament tomonidan qabul qilingan qonunlar bilan belgilanadi. Huquqiy demokratik davlatning asosoiy tamoyillaridan biri-Qonun ustuvorligidir. Demokratik jamiyat hayotida qonunning o‘rni beqiyos. Qonunlarning sifati ularni qabul qilayotgan parlament a'zolariga bog‘liq. Ma'lumki, 1990-yil 18-fevralda O‘zbekiston Oliy Kengashining navbatdagi yangi tarkibi saylandi va u 1990-1994-yillarda faoliyat ko’rsatdi, Oliy Kengash sovet davrining koldigi bo‘lib, shu bilan birga O‘zbekistonning mustaqilligini ta'minlashda yangi qonunchilik tizimini vujudga keltirishda muhim ro’l o’ynadi. Oliy Kengash mamlakatimiz tarixida birinchi bor Prezidentni sayladi: «Mustaqillik Deklaratsiyasi»ni, «Davlat mustaqilligi asoslari to’g‘risida» qonunni, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyani ishlab chiqdi va qabul qildi. 1990-1994-yillarda Oliy Kengash 200ga yaqin qonun, 500dan ziyod qaror qabul qildi. Ammo yangi demokratik davlat, Fuqarolik jamiyatini barpo qilish uchun yangi turdagi, zamon talabiga javob beradigan parlamentni tashkil qilish kerak edi.
1993-yil 28-dekabrda bo‘lib o’tgan Respublika Oliy Kengashining XIV sessiyasida «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylovlar to’g‘risida»; 1994-yil 22-sentyabrda bo‘lib o’tgan XVI sessiyada «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tog‘risida» Qonunlar qabul qilindi.
1994-yil 25-dekabrda yangi parlamentga-Oliy Majlisga saylov bo‘lib o’tgan edi. Birinchi marta bu saylov, Konstitutsiya talabiga ko’ra, (Konstitutsiya; 77 modda) ko‘ppartiyaviylik asosida o’tkazildi. Saylovda ikki partiya, Xalq-demokratik partiyasi va «Vatan taraqqiyoti» partiyalari ishtirok etishdi.
Oliy Majlisga 250 deputat saylandi. Bu yangi parlamentni demokratik yo’l bilan shakllantirishning mamlakatimiz tarixidagi ilk tajribasi bo‘ldi. Oliy Majlis o’zining shakllanishi, faoliyat korsatishi, ish yuritish tartiblari bilan avvalgi Oliy Kengashdan farq qiluvchi Oliy davlat o‘rganidir:
Oliy Majlis deputatlar saylovi ko‘ppartiyaviylik va muqobillik asosida o‘tkazildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
