221
4.Mustaqillik Deklaratsiyasi va uning ahamiyati. 1991 yil avguts voqealari.
SSSRning tanazzulga yuz tutishi
1.Respublika ijtimoiy siyosiy hayotida o’zgarishlar. Kadrlar siyosatida
milliy manfaatlar ustivorligining o’sib borishi. O’zbekistonda “Davlat tili”
to’g’risidagi qonun.
1980 yillarning oxirlaridan boshlab respublikaning ijtimoiy-siyosiy
hayotida muhim o’zgarishlar sodir bo’ldi. 1989 yilda I.A.Karimovning milliy
rahbar bo’lishi O’zbekiston tarixi sahifalarining haqqoniyligini ochishga ustivor
darajada ta’sir ko’rsatdi. Islom Karimov millat va
xalqning asl manfaatlarini
ifoda etib, darhol davlat mustaqillik g’oyasini ilgari surdi. U o’zining
respublikada tutgan yo’lini, “desantchilar” zo’ravonligiga qarshi kurashini
milliy siyosiy partiyalar va harakatlarni tashkil etish uchun sharoitlarni yaratib
berish bilan mustahkamladi. Markaz mazkur takliflardan ochiq noroziligiga
qaramay, O’zbekiston KP MQning 1990 yil mart plenumida “siyosiy tizimni
yangilashni iqtisodiy mustaqillik muammosidan ajralgan holda qarab chiqish
mumkin emas”ligi qayd etib o’tildi va O’zbekistonning siyosiy mustaqilligi
yaxlit kontseptsiyasi ishlab chiqish zarurligi ta’kidlandi.
Respublika Oliy
Kengashining birinchi sessiyasida 1990 yil 24 martda I.A.Karimovning
O’zbekiston SSR Prezidenti qilib saylanganligi davlat mustaqilligini qo’lga
kiritilishining muhim shartlaridan biri bo’ldi. sovet davlatida yil sayin iqtisodiy,
ijtimoiy, siyosiy hayot tarzi qanchalik chuqurlashib borsa, “kadrlar malaka”sini
oshi-rish, mamlakatda sodir bo’layotgan inqirozli holatlarni, o’zgarishlarni,
ularning ahamiyati va oqibatlarini “marksizm-leninizm” ta’limotidan kelib
chiqqan holda go’yoki chuqur “anglab yetish” kabi holatlar chuqurlashib
boraverdi. Mamlakatda kadrlar tayyorlash tizimi o’zining tuzilishi va
xususiyatlariga ega bo’lib, boshlang’ich siyosiy maktablar muntazam o’qishga
tayyor bo’lmagan tinglovchilar uchun yo’naltirilgan va ularga siyosiy va
iqtisodiy bilimlar berildi. Tinglovchilarning bu guruhida kommunistik ahloq
darajasi va asoslari bo’yicha ham ta’lim berish yo’lga qo’yildi. O’rta
va oliy
guruhdagi mashg’ulotlarga tayyor bo’lmagan tinglovchilarning o’qishi tashkil
etilib, ularga asosan partiya tarixi, siyosiy iqtisod, falsafa ilmiy kommunizm
fanlaridan dars berildi. Oliy guruhdagi kadrlar tayyorlash tizimi esa asosan
rahbar kadrlarni, ilmiy va badiiy yo’nalishdagi
ziyolilarni, xalq xo’jaligidagi
mutaxassislarni o’qitishni tashkil etib, ularni o’qitish mehnat va jamoa
faoliyatlarini hisobga olgan holda olib borildi. Biroq kadrlar masalasiga bunday
yondashuv va usullar ular orasida ijtimoiy-iqtisodiy hayotga befarqlik bilan
qarash, rejalarni qog’ozda bajarish bilan cheklanish holatlari kuchaydi.
Ushbu bobga xulosa qilib ta’kidlash lozimki, sovet davlatining kadrlar
masalasidagi siyosati butun boshli millatni badnom etish jarayoni bilan
bog’lanib ketgan edi. Respublika xo’jalik rahbarlari yuqoridan beriladigan
topshiriqlarni ko’r-ko’rona bajaruvchi ijrochi shaxslarga aylanib qolgan edilar.
222
Mazkur yillardan kadr tanlashda ko’p hollarda
partiya tashkilotlari
rahbarlarining shaxsiy fikr-mulohazalari hal qiluvchi ahamiyatga ega bo’lib,
mehnat jamoasining fikrini o’rganish esa nomigagina o’tkaziladigan bir tadbirga
aylanib qoldi. Markaz esa kadrlar siyosatini og’ishmay amalga oshirishda
mahalliy millatga mansub kadrlarga nisbatan muntazam ta’qib uyushtirib turdi.
Vaqti-vaqti bilan mahalliy kadrlarni siltab “hushyor” qilib turish respublikalarda
olib borilgan kadrlar siyosatining asosiy yo’nalishiga aylanib qoldi. Yuqoridagi
siyosat 1980-yillar o’rtalariga kelib ayniqsa O’zbekistonda milliy kadrlarni
qatag’on qilishda yaqqol namoyon bo’ldi. Biroq, 1980 yillarning ikkinchi
yarmidan boshlab jamiyatda yuz berayotgan o’zgarishlar milliy kadrlar ongiga
ma’lum o’zgarishlar sodir bo’lishiga sabab bo’ldi. Xalq xo’jaligining barcha
tarmoqlarida yuz berayotgan turg’unlik holati, ma’muriy-buyruqbozlik
boshqaruvi o’zining salbiy oqibatlari bilan aniq ko’zga tashlana boshladi. Bu
sharoitda o’zining rivojlanish imkoniyatlaridan mahrum bo’lgan tuzum-ning
siyosatiga barcha sabablar pishib yetildi. 1990
yillarning boshiga kelib
turg’unlik va tanazzul holatini boshidan kechirayotgan sovet ittifoqi parchalana
boshladi. Natijada hayotning o’zi sovet tuzumi g’oyasining “yagona”, “asosiy”
emasligini isbotlab berdi. Istiqlolga erishgan har bir davlat o’z taraqqiyot yo’lini
belgilab olib, jumladan, O’zbekiston bozor iqtisodiyotiga asoslangan huquqiy
demokratik davlat va jamiyat qurishga kirishdi. Mustaqillikning dastlabki
kunlaridanoq kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish va yangilashga, ularning
tarbiyasi, ma’naviyati, salohiyatiga xizmat
qiladigan mukammal tizimni
shakllantirishga alohida e’tibor berila boshlandi. Prezident I.A. Karimov
ta’kidlaganidek, “asosiy vazifalarni hal etish uchun kuchli, qudratli davlat,
yuksak malakali, ahloqan barkamol kadrlar kerak”. Boisi, kadrlar jamiyatni
harakatga keltiradi, uning ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy hayotini jonlantiradi.
1989 yil 21 oktyabrda „O’zbekiston SSRning Davlat tili haqida"gi Qonuni
qabul qilindi. Qonunning 1-moddasining 1-qismida „
O’zbekiston Sovet
Sotsialistik Respublikasining davlat tili o’zbek tilidir
", deb yozib qo’yildi.
SHunday qilib, uzbek tili davlat tili maqomini oldi. „O’zbekiston
SSRning
Davlat tili haqida"gi Qonunning 10-moddasi O’zbekistonda mustaqillikka
erishish ostonasida sud tizimining yangicha asoslarda barpo etila boshlanganini
ko’rsatuvchi dalillardan biri, bu tizimda boshlangan tub amaliy
yangilanishlarning debochasi bo’lgani shubhasiz.
Do'stlaringiz bilan baham: 
