O`zbekiston tarixi fanidan 2013-2014 o`quv yiliga mo`ljallangan amaliy mashg’ulotlar rejalari

4– mavzu: V-XII asrlarda o`zbek davlatchiligi va ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, madaniy hayot (2 soat)

REJA:

1. 
   Eftaliylar davlatining tashkil topishi uning hududiy chegarasi. Mazdak harakati.
   
2. 
   Turk hoqonligining vujudga kelishi va boshqaruv shakli.
   
3. 
   Somoniylar sulolasining hokimiyat tepasiga kelishi. Ismoil Somoniy islohotlari.
   
4. 
   Qoraxoniylar va G`aznaviylar davlatining tashkil topishi.
   

O`rta Osiyoda Eftaliylar davlatining shakllanishi, uning hududiy chegarasi. Mazdak harakati.

V asr o’rtalarida O’rta Osiyoga shiddat bilan kirib kelgan ko’chmanchi aholi yozma manbalarda fetal, xeftal, xaytal kabi qator jarangdor nomlar bilan tilga olinadi. Fetal nomi aslida Eftalon deb yuritilgan qabila nomidan olingan. Vaxshunvar boshliq Eftaliylar davlati tashkil topgach, bu etnonim qabila nomidan davlat nomiga ko’chgan. Chunki shohlik taxtiga mingan Vaxshunvar eftalon qabilasi zodagonlaridan edi.

Eftaliylarning O’rta Osiyoga yurishi V asr o’rtalarida boshlanadi. Qisqa vaqt ichida Chag’onoyon, Toxariston, va Badaxshon bo’ysundiriladi. Bir zarba bilan, So’g’dda Xiyoniylar hukmronligi barham topadi. V asrning 50 yillarida Eftaliylar davlati nihoyatda kuchayadi, ularning dastlabki elchisi 456 yilda Xitoyga yetib boradi. Eftaliylarning tobora kuchayib borayotgan tajovuzidan xavfsiragan sosoniylar ularga qarshi yurish qiladi. Ikki o’rtadagi jangu - jadallar, Peruz hukmronlik qilgan davrda ( 459- 484 yy.) avjiga chiqadi. U eftaliylar ustiga uch karra yurish qiladi, lekin har safar yengiladi, hatto bir marta asir tushib, Vizantiya imperatori aralashuvi bilan qutqarib olinadi. Sosoniylar Eftaliylarga o’lpon to’lab turishgan. Qisqa muddat ichida Eftaliylar Qobul, va Panjob vodiylarini egallaydilar. So’ngra Urumchi, Qorashahar, Ko’cha, Xo’tan va qoshg’ar shaharlari zabt etiladi. Natilada,V asrning ikkinchi yarmi va vi asr boshlarida O’rta Osiyo, Sharqiy Eron, Shimoliy Hindiston, va Sharqiy Turkiston yerlarini yagona hududga birlashtirgan Eftaliylar davlati tashkil topadi. Garchi bu davlat siyosiy jihatdan Kushon podsholigiga nisbatan unchalik mustahkam bo’lmasada, ammomaydoni jahatidan undan ulkanroq edi. Bu buyuk davlat sharq davlatlari, xususan o’rta osiyo xalqlari tarixida ayniqsa muhim rol o’ynadi.

` Eftaliylar tasarrufiga birlashgan ulkan mamlakatning tabiiy geografiyasi qanchalik rang - barang bo’lsa, aholisining etnik tarkibi shunchalik qurama, ijtimoiy va iqtisodiy hayoti esa biri ikkinchisidan keskin farq qilar edi. Eftaliylar davlatiga birlashgan aholining bir qismiko’chmanchi chorvador bo’lsa, ikkinchi kattaroq qisma shahar va qishloqlarda yashovchi o’troq aholi edi. Samarqand, Buxoro, Qashqadaryo, va Toshkent viloyatlarida olib borilga arxeologik tadqiqotlardan ma’lum bo’lishicha, V- VI asrlarda dehqonchilik vohalarining tevarak- atrofiga kelib o’rnashgan ko’chmanchi eftaliy qabilalarining ommaviy ravishda o’troqlashuvi kuchayadi. Natijada yangi yerlarga ehtiyoj ortib qo’riq yerlar o’zlashtiriladi. Zog’ariq, Bo’zsuv, Darg’om ariqlari V asrda bunyod etilgandir.