O‘zbekiston sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi

 

1-chizma. Gipotalamo-gipofizar gormonlarning boshqa endokrin bezlar, a'zolar va to‘qimalarga asosiy 

ta'siri. 

Gipotala-

mus 

 

 

 

  

 

     

  

 

  

 

 

Adeno 

gipofiz 

Adrenokortikot

rop gormon 

Tireotrop 

gormon 

Lyuteini-

zatsiyalovchi 

gormon 

Follikulo 

rag‘batlanti-

ruvchi gormon 

Somato-

trop 

gormon 

Laktot-

rop 

gormon 

Melanotsit 

rag‘batlanti- 

ruvchi gormon 

Periferik 

endokrin 

bezlar 

Buyrak usti 

bezi po‘stloq 

qavati 

(kortikosteroid

lar) 

Qalqonsi-

mon bez 

(tiroksin 

triyodti 

ronin) 

Jinsiy bezlar 

(gestagen, 

estrogen, 

androgen) 

Ayollar jinsiy 

bezlari 

(estrogenlar) 

 

 

 

---

8 

 

A'zolar va 

to‘qimalar 

Modda alma-

shinuvi 

(uglevod, oq-

sil,yog‘,suv-

tuz) 

yallig‘lanish-

ga qarshi va 

immuno-

depressiv ta'sir 

Modda al-

mashinuvi-

ni kuchay-

tirish 

(o‘sish va 

organizm 

rivojla-

nishini 

boshqa-

rish) 

Ikkilamchi 

jinsiy 

belgilarni 

rivojlanishi 

(ayollar 

jinsiy 

a'zolarining 

siklik 

o‘zgarishi) 

Ikkilamchi 

jinsiy 

belgilarnin 

Rivojlanishi 

(ayollar jinsiy 

a'zolarining 

siklik 

o‘zgarishi) 

Urug‘don 

(spermoto-

genez) 

Somatomed

inlar 

 

O‘sayotgan 

a'zo va 

to‘qimalar 

(anobolik 

ta'sir) 

Sut 

bezlari 

(lakta- 

siya) 

Pigment 

hujayralar 

(ko‘zning to‘r 

pardasi) 

 

+(plyus)-gipofiz  gormonlarini  ajralishini  rag‘batlantiruvchi  gipotalamus  gormonlari  (rilizing- 

gormonlar) 

-(minus)-gipofiz gormonlarini ajralishini susaytiruvchi gipotalamus gormonlari 

 

Gipotalamus va adengipofiz gormonlarining sintezi va ajralishi teskari bog‘lanish prinsipi asosida 

boshqariladi,  chunki  gipotalamus  va  gipofiz  markazlarining  faolligi    gormonlarning  qonda  aylanib 

yuruvchi  konsentratsiyasiga  bog‘liq.  Qonda  gormonlar  miqdorini  kamayishi  gipotalamo  –  gipofizar 

sistemani  rag‘batlantiradi  va  aksincha,  ortishi  ushbu  sistemaga  susay-tiruvchi  ta'sir  ko‘rsatadi. 

Neyrogipofiz, deb ataluvchi orq

a bo‘lak nerv oxirlari va hujayralardan iborat  gliyani eslatadi. Unda 2 

ta  gormon:  oksitotsin  va  vazopressin  (antidi  uritik  gor-mon)  mavjud.  Bu  gormonlar  gipotalimusning

1

 

supraoptik  va  paraventrikulyar  yadrolaridan  boshlanuvchi  neyrosekretor  h

ujayralarda  hosil  bo‘ladi. 

Ularning  ak-sonlari  gipofiz  oyoqchalari  orqali  uning  orqa  bo‘lagiga  o‘tadi.  Ushbu  aksonlarning 

oxirlari neyrogipofizning kapilyarlari bilan zich birlashgan bo‘lib, unga oksitotsin va vazopressinni 

bevosita  ajratadi  (neyronlarda  ikkala  gormon  neyrofizin    I  va  II  oq

sil  bilan  bog‘langan,  faolsiz 

kompleks holida bo‘ladilar). Ikkala gormonning ajralishi nerv impulsi ta'sirida amalga oshadi. 

Gipofiz  gormonlari  tabobat  amaliyotining  turli  jabxalarida  qo‘llaniladi.  Dori  vositasi  sifatida 

gipofizning oldingi bo‘lagida gormonlar sekretsiyasini boshqaruvchi gipotalamusning ba'zi gormonlari 

ham qo‘llanila boshladi.