O‘zbekiston sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi

Tabiiy gormonlar 

preparatlari va ularning 

efirlari 

Gidrokortizon 

Gidrokortizon atsetat 

Sintetik preparatlar 

Prednizolon 

Deksametazon  

Triamsinolon 

Sinaflan (fluotsinolon 

atsetonid) 

Flumetozon pivalat 

Beklometozon 

Mineralkortikoidlar 

Aldosteron 

II- Dezoksikortikosteron 

Dezoksikortikosteron atsetat 

Dezoksikortikosteron 

trimetilatsetat 

 

GLYUKOKORTIKOIDLAR 

 

Glyukokortikoidlar  hujayra  ichida  ta'sir  etadilar.  Ular  hujayra  sitoplazmasidagi  maxsus  retseptor 

bilan bog‘lanadilar. Bunda retseptor “faollashadi” va uni korformatsion o‘zgarishiga olib keladi. Hosil 

bo‘lgan “steroid + retseptor” majmuasi hujayra yadrosiga kiradi va DNK bilan bog‘lanib ma'lum genlar 

transkripsiyasini  boshqaradi.  Ular  oqsil  va  ferment  sinteziga  ta'sir  etuvchi,  spetsifik  RNK  hosil 

bo‘lishini rag‘batlantiradi.  

Glyukokortikoidlar (gidrokortizon va  boshqalar) modda almashinuviga ko‘p qirrali  va o‘ziga  xos 

ta'sir  ko‘rsatadilar.  Uglevod  almashinuvi  tomonidan  bu  jigarda  glikoneogenezning  kuchayishi  sababli 

qonda glyukoza miqdorini ortishiga namoyon bo‘ladi. Glyukozuriya bo‘lishi mumkin. 

Aminokislotalarning  glikoneogenez  uchun  sarflanishi  katabolizmni  avvalgi  darajasida  saqlangan 

yoki biroz kuchaygan (manfiy azot balansi yuzaga keladi) holatida oqsil sitezini susayishiga olib keladi. 

Bu  regeneratsiya  jarayonini  susayishining  sabablaridan  biridir  (bundan  tashqari,  hujayralar 

prolifiratsiyasi  va  fibroblastik  funksiyalar  kammayadi).  Bolalarda  to‘qimalarni  shakllanishi  buziladi 

(shu jumladan suyak to‘qimasining), o‘sish sekinlashadi.   

Yog‘  almashinuviga  ta'sir  yog‘  taqsimotining  buzilishida  namoyon  bo‘ladi.  Glyukokortikoidlarni 

muntazam  qo‘llansa  yog‘ning  ko‘p  qismi  yuzda  (oysimon  yuz),  bo‘yinning  dorsal  qismida,  yelkada 

to‘planadi. 

Suv-tuz  almashinuvining  buzilishlari  odatiy  xoldir.  Glyukokortikoidlar  mineralokortikoidlik 

faolligiga  egadirlar:  organizmda  natriy  ionlarini  ushlab  qoladilar  (ularni  buyrak  naychalarida 

reabsorbsiyasi  ortadi)  va  kaliy  ionlari  ushlanib  qolganligi  sababidan  qon  zardobi  xajmi  ,  to‘qimalar 

gidrofilligi  ,  qon  bosimi  ortadi.  Kaliy  ionlari  ko‘p  ajraladi  (ayniqsa  u  organizmda  ko‘p  miqdorda 

bo‘lganda) osteoporoz bo‘lishi mumkin.  

Glyukokortikoidlar 

yallig‘lanishiga 

qarshi 

va 

immunodepressiv 

ta'sir 

ko‘rsatadi-

lar.Glyukokortikoidlarning  yallig‘lanishni  kamaytiruvchi  ta'siri  ularning  yallig‘lanish  mediatorlarini 

hosil bo‘lishiga, tomirlar o‘tkazuvchanligiga xamda yallig‘la nish  jarayonida qatnashuvchi hujayralarga 

ta'siri bilan bog‘liq. Glyukokortikoidlar ta'sirida mayda tomirlar torayadilar va  suyuqdik ekssudatsiyasi 

kamayadi.  Yallig‘lanish  xududida  leykotsidlarning  to‘planishi,  makrofaglar  va  fibroblastlar  faolligi 

kamayadi.  Prostanoidlar,  leykotrienlar  va  trombotsitlarni  faollashtiruvchi  omil  (FAT)  ni  ishlab 

chiqaralishi kamayadi. Oxirgi ta'sir  fosfolipaza A

2 

 faolligini susaytirishi tufayli amalga oshadi. Bunga 

steroidlar  bilvosita  ta'sir  ko‘rsatadilar.Ular  leykotsitlarda  qayd  etilgan  fermentni  susaytiruvchi  maxsus 

---

29 

 

oqsil 

lipokortinlar 

(sinonimi 

anneksinlar) 

biosintezini 

kuchaytiradilar. 

Bundan 

tashqari 

glyukokortikoidlar rag‘batlashtirilgan siklooksigenaza (SOG-2) ekspressiyasini kamaytiradilar.