«Baliq skeleti» sxemasi
- muammoning butun doirasi
(maydoni)ni ifoda etish va
uning
echimini
topishga
imkoniyat beradi.
Tizimli,
ijodiy,
tahliliy
mushohada
qilish
ko'nikmalarini rivojlantiradi
188
Nazariy qism
Metall va qotishmalar strukturasini tekshirish uchun metallografik mikroskoplardan
foydalaniladi: metallografik mikroplarnig biologik mikroskoplardan farqi shundaki, biologik
mikroskoplar o‟tgan nur asosida ishlasa, metallografik mikroplar esa qaytgan nurlar asosida ishlaydi.
Hozirgi vaqtda 500 dan 2000 martagacha kattalashtiradigan vertikal MMU-3, MIM-7 va
gorizantal MIM-8 markali optik metallografik mikroskoplar ishlatiladi.
Metallografik mikroskop yordamida tekshiriladigan AB jism (shlif) linzalar sistemasidan iborat
bo‟lgan obyektiv oldiga qo‟yiladi. Namunadan qaytgan va obyektivdan o‟tgan nur sinib haqiqiy
tuzilishining kattalashtirilgan aksini A”B” ni beradi. Tekshiriladigan shlif okulyar yordamida
tekshiriladi. Obyektivdan hosil qilingan optik tasvirni okulyar to‟g‟rilaydi va mavhum kattalashtirilgan
tasvirni hosil qiladi. Tasvir normal odam ko‟zi uchun qulay bo‟lgan 250 mm masofagacha
proyeksiyalanadi.
Ko‟z bilan qaraganda mikroskopning umumiy kattalashtirishini obyektiv bilan birga hosil qiladi.
o b
o k
o b
o k
m
F
F
l
v
v
v
250
v
m
-mikraskopning kattalashtirishi;
v
ok
-okulyarning kattalashtirishi;
l
ob
-tubusning optik uzunligi;
F
ok,
F
ob
-okulyar obyektivning fokus aro masofasi, mm.
250- kuzatish burchagining normal masofasi, mm. Maksimal foydali kattalashtirish bo‟lib,
kuzatiladigan namuna tasviri eng yaxshi ko‟rinadi.
M
max
=
d
d
1
M
max
–maksimal kattalashtirish;
d
l
- odam ko‟zi maksimal ko‟ra oladigan qobilyati 0,2…0,3 mm ga teng;
d - optik sistemaning maksimal kattalashtirish qobilyati.
Mikroskop ostida aniq ko‟rinadigan eng kichik zarrachaga mikraskopning ko‟ra olish qobilyati
deyiladi. Optik sistemaning maksimal ko‟ra olish qobilyati difraksiya shartidan aniqlanadi.
sin
п
d
- oddiy oq nur uchun nurning to‟lqin uzunligi
6000 A
o
(I A
o
=10
-7
mm);
n - namuna bilan mikroskop orasidagi muhitning qaytarish (sinish) koeffitsiyenti;
havo uchun n=1, kedr yong’og’idan olingan moy uchun n=1,51.
- obyektivga kiradigan nur to‟plamining ochilish burchagining yarmi.
189
7.1-rasm. Namunadan qaytgan nurlarning linzalar sistemasida yo‟nalishi.
Inersiyali muhit ko‟riladigan namuna bilan obyektiv orasidagi fazoviy bo‟shliqqa to‟ldirilgan
suyuqlikdir. U nurni katta sindirish qobilyatiga ega bo‟lishi kerak (metallografik mikraskoplarda kedr
moyi ishlatiladi).
n sin
miqdorini A harfi bilan belgilanadi va obyektivning raqamli aperturasi deb ataladi.
Raqamli apertura tasvirining aniq ko‟rinishi va mikroskopning kattalashtirish qobilyatini aniqlaydi.
ning eng katta qiymatiga ega bo‟lgan mikroskop maksimal foydali kattalashtirish qobiliyatiga
erishadi.
=const bo‟lganida apertura (A) maksimal qiymatga ega bo‟ladi.
Odatda havo muhitida (n = 1,0) quruq obyektivi bo‟lgan mikroskop ostida kuzatish olib boriladi.
Maksimal kattalashtirishga erishish uchun inertsiyali muhit sifatida n = 1,5 bo‟lgan kedr moyi
qo‟llaniladi. U holda optik sistemaning ko‟ra olish qobilyati
mk
mk
A
d
4
,
0
95
,
0
5
,
1
60
gat eng
bo‟ladi.
Shunda mikroskopning kattalashtirish qobilyati:
50
0004
,
0
2
,
0
1
d
d
M
marta bo‟ladi.
Shuni aytish kerakki, mikroskopning kattalashtirishi obyektiv bilan okulyar orasida maqsadga
muvofiq taqsimlanishi kerak. Masalan, 600 martagacha kattalashtirish hosil qilish uchun A = 0,85
bo‟lgan obyektiv va kattalashtirishi x20 bo‟lgan okulyar yoki A = 0,95 bo‟lgan obyektiv va
kattalashtirishi x10 bo‟lgan okulyardan foydalanib erishish mumkin.
190
7.2-rasm. Inertsiyali muhitning yorutuvchanlikka ta‟siri.
Do'stlaringiz bilan baham: |