4-Mavzu: Uglerodli po‟latlar
Reja:
1.
Umumiy ma‟lumotlar;
2.
Uglerod va doimiy qo‟shimchalarning po‟lat xossalariga ta‟siri;
3.
Uglerodli po‟latlarning turlanishi va markalanishi;
4.
Avtomatbop po‟latlar.
Tayanch iboralar: uglerodli po‟lat, konstruksion po‟latlar, asbobsozlik po‟lati, avtomatbop
po‟latlar.
Umumiy ma‟lumotlar
Uglerodli po‟latlar spetsifik xossalariga ko‟ra mashina va mexanizm detallari uchun asosiy
material hisoblanadi.
Sanoatda ishlab chiqariladigan po‟latlar kimyoviy tarkibi jihatidan birmuncha murakkab qotishma
bo‟lib, ularda temir bilan ugleroddan tashqari boshqa elementlar ham, jumladan, Mn, Si, P, S, O, N, H,
ba‟zida qisman Cr, Ni, Cu va boshqalar bo‟ladi. Uglerodli po‟latlarda doim mavjud bo‟ladigan
elementlar miqdori ma‟lum foizdan, masalan, Mn
0,7%, Si
0,5%, P
0,05%, S
0,05% dan oshmasligi
kerak.
Po‟latlar tarkibidagi H
2
, N
2
va O
2
miqdori ishlab chiqarish usuliga qarab turlicha bo‟ladi, lekin
ularning miqdori 0,0002 – 0,1% dan oshmasligi lozim. Po‟latdagi erkin gazlar bo‟shliqlar, temir va
boshqa elementlarda eriganlari esa qattiq eritmalar yoki turli kimyoviy birikmalar (gidridlar, nitridlar,
oksidlar) hosil qilishi mumkin. Shuning uchun ular po‟latning xossasini yomonlashtiradi. Po‟latda bu
gazlarning miqdori oz bo‟lgani maqsadga muvofiq.
Uglerod va doimiy qо‟shimchalarning pо‟lat xossalariga ta„siri
Tarkibida 2,14 % gacha uglerodi bо‟lgan temir - uglerod qotishmalari uglerodli pо‟latlar deb ataladi.
Uglerodli pо‟latlar tarkibida ugleroddan tashqari kremniy, marganes, oltingugurt, fosfor, azot, kislorod,
vodorod kabi elementlarning qо‟shimchalari bо‟ladi va ular doimiy qо‟shimchalar deb ataladi. Ular
foydali (marganes, kremniy) va zararli (S, P, N, O, H) qо‟shimchalar guruhlariga bо‟linadi.
Uglerod - asosiy qо‟shimcha sanaladi. Uglerod pо‟latning mexanik xossalariga kuchli ta„sir kо‟rsatadi
(11 - rasm).
Tarkibida uglerodning ortishi bilan pо‟latning qattiqligi (НВ), mustahkamligi (
в
) ortib boradi, zarbiy
qovushoqligi (а
н
), hamda plastikligi (
,
) esa kamayadi. Shuningdek, issiqlik va elektr о‟tkazuvchanligi,
magnitlanish xususiyatlari ham kamayadi.
Uglerod miqdori ortishi bilan pо‟latning kesib ishlanuvchanligi, toblanuvchanligi yaxshilanadi,
payvandlanuvchanligi esa pasayadi.
Zararli elementlar pо‟lat xossalariga salbiy ta„sir kо‟rsatadi. Bu qо‟shimchalar ta„sirida pо‟latning issiq
va sovuq holatdagi mо‟rtligi ortadi, plastikligi va qovushoqligi kamayadi. Lekin ba„zi vaqtlarda pо‟lat
tarkibidagi fosfor miqdori oshiriladi. Chunki, fosfor qо‟shilganda pо‟latni kesib ishlash osonlashadi, mis
bilan birgalikda pо‟latning korroziyabardoshligini oshiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |