|
а)
б)
6.2-расм. a) - temir-uglerod (sementit) tizimi qotishmalari holat diagrammasining pastki chap qismi;
b) - temir- sementit qotishmalarining sovish egri chiziqlari
177
6.1-jadval
Temir- sementit qotishmalarida (po‟latlar va cho‟yanlarda) uchraydigan strukturalarning turlari
va xossalari
Struktu-
raning nomi
Strukturaning tarkibi
Uglerod
miqdori, %
Faza-
lar soni
Mexaniq xossalari
Strukturaning
tavsifi
в
,
кг/мм
2
,
%
НВ
Ferrit
Uglerodning ( –
temirdagi cheklangan
qattiq eritmasi
0,006...0,025
(0...727
0
С)
1
30
40
80...100
Plastik, ammo
puxtaligi past
Austenit
Uglerodning ( –
temirdagi cheklangan
qattiq eritmasi
0,8...2,14
(727...1147
0
С)
1
60
60
180...200
O‟ta plastik
Sementit
Temir bilan
uglerodning kimyoviy
birikmasi (Fe
3
С)
6,67
1
200
0
800
O‟ta qattiq va
mo‟rt
Perlit
Ferrit bilan
sementitning
mexaniqaviy
aralashmasi
0,80
2
60
20
200
Qattiqligi va
plastikligi
o‟rtacha
Ledeburit
Perlit bilan
sementitning
mexaniqaviy
aralashmasi
4,30
2
100
1...2
7000
Qattiq va
mo‟rt
178
6.2-jadval
Temir- sementit holat diagrammasining asosiy chiziqlarida sodir bo’ladigan fazaviy o’zgarishlar
Chiziqning
belgilanishi
Qotishmalar sovitilganda
diagrammaning chiziqlarida ro’y
beradigan o’zgarishlar
Fazalar
nomi
Fazalar
soni
Tizimning
erkinlik
darajalari
soni (С)
АС
Suyuq qotishmadan austenit ajralib
chiqishining boshlanishi
Austenit+su
yuq qotishma
2
1
АЕ
Suyuq qotishmadan austenit ajralib
chiqishining tugashi
Austenit+su
yuq qotishma
2
1
ЕС
Suyuq qotishmadan austenit ajralib
chiqishining tugashi, ledeburit hosil bo‟lishi
Austenit+se
mentit+ +ledeburit
3
0
СD
Suyuq
qotishmadan
birlamchi
sementit ajrala boshlashi
Suyuq
qotishma + sementit
2
1
СF
Suyuq
qotishmadan
birlamchi
sementit
ajralib
chiqishining
tugashi,
ledeburitning hosil bo‟lishi
Suyuq
qotishma +
sementit+ledeburit
3
0
ЕСF
Suyuq qotishmadan ledeburit hosil
bo‟lishi
Suyuq
qotishma+ +austenit
+sementit
3
0
GS
Austenitdan
ferrit
ajralib
chiqishining boshlanishi
Austenit+
ferrit
2
1
GP
Austenitdan
ferrit
ajralib
chiqishining tugashi
Austenit+
ferrit
2
1
PS
Austenitdan ferrit ajralib chiqishi
tugab, perlit ajrala boshlashi
Austenit +
ferrit + sementit
3
0
PSK
Austenitdan perlit hosil bo‟lishi
Austenit +
ferrit+ +sementit
3
0
SE
Ikkilamchi
sementit
ajralib
chiqishining boshlanishi
Austenit +
sementit
2
1
SK
Ikkilamchi
sementit
ajralib
chiqishining tugashi, austenitdan perlit
hosil bo‟lishi
Austenit +
sementit + ferrit
3
0
PQ
Ferritdan
uchlamchi
sementit
ajrala boshlashi
Ferrit +
sementit
2
1
179
6.3-jadval
Temir- sementit qotishmalarining holat diagrammasidagi nuqtalarda sodir bo‟ladigan fazaviy
o‟zgarishlar
Nuqta-
larning
belgila-
nishi
Qotishmalar
qizdirilganda va
sovitilganda
nuqtalarda sodir
bo‟ladigan fazaviy
o‟zgarishlar
Uglerod
miqdori,
%
Nuqtaga
mos
keluvchi
harorat,
0
С
Fazaning nomi
Faza-
lar
soni
E
Erkinlik
darajala
ri soni
Eslatma
A
Toza
temirning suyuqlanish
va qotish harorati
0
1539
Suyuq
qotishma+
+temir kristallari
2
1
Bir
komponentli
tizimlarga
Gibbs qoidasini
qo‟llab
bo‟lmaydi
Д Sementitning
suyuqlanish va qotish
harorati
6,6
(1260)
Suyuq
qotishma+
+sementit
(birlamchi)
2
1
С Ledeburitning
suyuqlanishi va hosil
bo‟lishi
4,3
4,3
1147
Suyuq
qotishma+
+austenit +
sementit
3
0
Е Uglerodning
austenitda
maksimal
erishi
2,1
2,14
1147
Suyuq
qотишма+
+аустенит+цеме
нтит
3
0
S Uglerodning
austenitda
minimal
erishi
0,8
0,02
727
Austenit +
ferrit+sementit
3
0
G
-temirning
α –
temirga
yoki
-
temirning
-temirga
aylanishi
0
911
α–temir +
-temir
2
1
Р Uglerodning
α-
temirda
maksimal
erishi
0,0
0,025
727
Austenit
+ferrit+
+sementit
3
0
Q
Uglerodning
α-
temirda
minimal
erishi
0,0
0,06
0
Ferrit+
+sementit
2
1
F Fazaviy
o‟zgarishlar
bo‟lmaydi
6,6
727
Sementit
(birlamchi)
1
-
K
Fazaviy o‟zgarishlar
bo‟lmaydi
6,6
1147
Sementit
(birlamchi)
1
-
180
Ishni bajarish uchun zarur jihoz, material va asboblar: temir-sementit qotishmalarining holat
diagrammasi, tarkibida har xil miqdorda uglerodi bo‟lgan qotishmalarning namunalari, elektr pechi,
mikroskop, qum qog‟oz, millimetrli qog‟oz.
Laboratoriya ishini bajarish tartibi:
1. Temir-sementit qotishmalarining holat diagrammasida mavjud bo‟lgan strukturalarning turlari
va hossalari o‟rganilib chiqiladi.;
2. Holat diagrammasidan foydalanib temir-uglerod qotishmalarini qizdirganda va sovitganda sodir
bo‟ladigan o‟zgarishlar o‟rganiladi;
3. Holat diagrammasini analiz qilish uchun Gibbsning fazalar qoidasini va kesmalar qoidasini
tadbiq qilish o‟rganiladi. Shu qoidalardan foydalanib qotishmalarning tarkibini va miqdorini aniqlash
metodikasi o‟zlashtiriladi.
4. Holat diagrammasidan foydalanib o‟qituvchi tomonidan berilgan variant bo‟yicha
qotishmalarning sovish egri chiziqlari chiziladi.
Topshiriq: Tarkibidagi uglerod miqdori x % (x ning qiymati variant bo‟yicha olinadi) bo‟lgan 1-
va 2-qotishmalarni berilgan haroratgacha qizdirganda ularda sodir bo‟ladigan strukturaviy
o‟zgarishlarni tahlil qiling. Ushbu qotishmalarni suyuqlanish haroratidan boshlab sovish egri
chizig‟ini chizing.
Laboratoriya ishi to‟grisidagi hisobotga quyidagilar kiritiladi:
1. Temir-sementit holat diagrammasining sxemasi, shu tizimda mavjud bo‟ladigan fazalar,
strukturalar va ularning xossalari;
2. Istalgan tarkibli ikkita qotishmaning holat diagrammasidan foydalanib chizilgan sovish egri
chizig‟i; shu qotishmalarni qizdirganda va sovitganda ro‟y beradigan fazaviy o‟zgarishlarning sharxi
(Gibbs va kesmalar qoidasidan foydalanib);
3. Variant buyicha berilgan tarkibli qotishmadagi turli fazalarning kesmalar koidasidan foydalanib
aniqlangan miqdorlari;
4. Umumiy xulosalar.
Nazorat uchun savollar:
1. Temir-sementit holat diagrammasi nimani ifodalaydi?
2. Fazalar qoidasi yoki Gibbs qonuni deb nimaga aytiladi?
3. Likvidus va solidus chiziqlari deb qanday chiziqlarga aytiladi?
4. Temir-sementit holat diagrammasidan qotishma bir fazali va ikki fazali bo‟ladigan
sohalarni ko‟rsating.
5. Holat diagrammasidan foydalanib qotishmalarning sovish egri chiziqlarini chizing.
181
Variantlar
№ Tarkibi
Harorati
1-qotishma
2-qotishma
1-qotishma
2-qotishma
1
C
1
=0,3%
C
2
=4,5%
t
1
=1400
0
C
t
2
=1000
0
C
2
C
1
=0,9%
C
2
=3,5%
t
1
=1500
0
C
t
2
=1200
0
C
3
C
1
=0,5%
C
2
=5,0%
t
1
=1450
0
C
t
2
=700
0
C
4
C
1
=0,4%
C
2
=3,0%
t
1
=1100
0
C
t
2
=950
0
C
5
C
1
=1,8%
C
2
=6,0%
t
1
=1300
0
C
t
2
=850
0
C
6
C
1
=0,7%
C
2
=4,0%
t
1
=1540
0
C
t
2
=600
0
C
7
C
1
=1,4%
C
2
=3,0%
t
1
=1200
0
C
t
2
=1050
0
C
8
C
1
=0,6%
C
2
=4,8%
t
1
=1450
0
C
t
2
=1200
0
C
9
C
1
=1,2%
C
2
=5,5%
t
1
=750
0
C
t
2
=900
0
C
10 C
1
=0,45%
C
2
=2,8%
t
1
=1000
0
C
t
2
=500
0
C
11 C
1
=0,2%
C
2
=2,2%
t
1
=1200
0
C
t
2
=600
0
C
12 C
1
=0,5%
C
2
=2,7%
t
1
=750
0
C
t
2
=800
0
C
13 C
1
=1,1%
C
2
=3,2%
t
1
=1000
0
C
t
2
=1200
0
C
14 C
1
=0,3%
C
2
=3,6%
t
1
=600
0
C
t
2
=1500
0
C
15 C
1
=1,6%
C
2
=4,6%
t
1
=1440
0
C
t
2
=850
0
C
16 C
1
=1,9%
C
2
=5,2%
t
1
=400
0
C
t
2
=1250
0
C
17 C
1
=0,55%
C
2
=6,3%
t
1
=750
0
C
t
2
=1100
0
C
18 C
1
=1,7%
C
2
=27,7%
t
1
=1450
0
C
t
2
=850
0
C
19 C
1
=0,75%
C
2
=3,3%
t
1
=1100
0
C
t
2
=700
0
C
20 C
1
=0,65%
C
2
=3,9%
t
1
=800
0
C
t
2
=400
0
C
21 C
1
=1,4%
C
2
=4,2%
t
1
=700
0
C
t
2
=900
0
C
22 C
1
=1,2%
C
2
=5,4%
t
1
=1350
0
C
t
2
=1300
0
C
23 C
1
=0,4%
C
2
=6,4%
t
1
=1000
0
C
t
2
=1400
0
C
24 C
1
=0,9%
C
2
=5,7%
t
1
=700
0
C
t
2
=1050
0
C
25 C
1
=0,7%
C
2
=3,6%
t
1
=1000
0
C
t
2
=850
0
C
Do'stlaringiz bilan baham: |
