O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

Р = Р
0
 + Р
1
 
 
Namunaning qattiqligi  namunaga asosiy  yuk (Р
1
) ta„sir ettirilganda hosil bo‟lgan iz chuqurligi 
(h) va dastlabki yuk (Р
0
) ta„sir ettirilganda  hosil bo‟lgan iz chuqurligi (h
0
) ning ayirmasidan topiladi. 
 
Namunaning  qalinligi  uchlikning  namunadan  asosiy  yuk  (Р
1
)  olingandan  keyin  botgan 
chuqurligidan kamida 8 marta katta bo‟lishi lozim. Yuzada esa kir, moy, zanglar bo‟lmay, tekis bo‟lishi 
kerak.  4.2-jadvalda  materiallarning  qattiqligini  o‟lchashda  indikatorning  qaysi  shkalasidan 
foydalanganligiga ko‟ra namunaning eng kichik qalinlik o‟lchami keltirilgan. 
 
                                     
 
 
 
 
 
 
 
 4.2 - jadval 
Indikator 
shkalalar 
belgisi 
Rokvell 
bo’yicha 
qattiqligi 
Namunaning 
eng 
kichik 
qalinligi, mm 
Indikator 
shkalalar 
belgisi 
Rokvell 
bo’yicha 
qattiqligi 
Namunaning  eng 
kichik  qalinligi, 
mm 
А 
70 
0,7 
В 
80 
1,0 
А 
80 
0,5 
В 
90 
0,8 
А 
90 
0,4 
В 
100 
0,7 
В 
25 
2,0 
С 
20 
1,5 
В 
30 
1,9 
С 
30 
1,3 
В 
40 
1,7 
С 
40 
1,2 
В 
50 
1,5 
С 
50 
1,0 
В 
60 
1,3 
С 
60 
0,8 
В 
70 
1,2 
С 
70 
0,7 
 
Rokvell  pressining  sxemasi  4.2-rasmda  tasvirlangan.  Namunani  sinashdan  oldin  uning  qattiqlik 
darajasiga qarab, shtok (1) ga uchlik (po‟lat shar yoki olmos konus) 2 mahkamlanadi va tegishli yuk (7) 
qo‟yiladi.  Namunaga olmos konus qo‟yilganda 1500 N  yuk berilib,  С (qора) shkala  yoki  600 Н  yuk 
berilib,  unda  ham  С  (qora)  shkala  bo‟yicha  hisoblash  olib  boriladi.  Ammo  bu  holdagi  qattiqlik  A 
shkalasi bo‟yicha olingan qattiqlik deb ifodalanadi. Namunaga po‟lat shar botirilganda esa 1000Н yuk 
ta„sir ettirilib, hisoblash V (qizil) shkala bo‟yicha olib boriladi. 
 
 

---

 
 
 
157 
                    
 
 
4.2-rasm. Rokvell pressining sxemasi. 
 
 
4.3-rasm. Rokvell asbobi indikatorining shkalalari. 
 

---

 
 
 
158 
 
Nihoyat,  krivoship  (5)  ishga  tushirilgach,  asosiy  yuk  avtomatik  ravishda  uchlikni  namunaga 
botiradi.    Natijada  tsiferblat  strelkasi  ham  burila  boradi  va  to‟xtaydi.  Undan  namunaning  qattiqligi 
aniqlanadi. 
 
Shkala  har  bir  bo‟linmasi  qattiqlikning  bitta  birligiga  teng  bo‟ladi  va  uchlikning  0,002  mm 
botishiga to‟g‟ri  keladi.  Shkalada 100 ta bo‟linma bo‟lib, uchlikning namunaga botish chuqurligi  0,2 
mm bo‟lganda, qattiqlik  nolga teng bo‟ladi.  Uchlikning botish chuqurligi  nol bo‟lganda qattiqlik 100 
birlikka teng, chunki tsiferblatdagi sonlar strelkaning aylanishiga teskari qo‟yilgan. Uchlikning botish 
chuqurligi  hisoblash  qiymatiga  teskari  proportsional  bo‟ladi.  Shuning  uchun  ham  sinalayotgan 
materialning  (namunaning)  qattiqligi  qancha  yuqori  bo‟lsa,  botirilayotgan  olmos  konus  izining 
chuqurligi (h) kam bo‟lib, qattiqlik birligi katta bo‟ladi va aksincha namuna qanchalik yumshoq bo‟lsa, 
botirilayotgan olmos konus izining chuqurligi (h) katta bo‟lib, qattiqlik birligi kichik bo‟ladi. 
 
ГОСТ  9013-59  ga  muvofiq  materiallarning  qattiqligi  Rokvell    usuli  bilan  aniqlanganda 
quyidagi formuladan foydalaniladi: 
 
A va C shkalalarida o‟lchangan: 
HRA = 100 – ℓ   ва   HRС = 100 – ℓ 
 
В shkalasi bo‟yicha o‟lchangan: 
HRВ = 130 – ℓ 
 
Formuladagi ℓ qattiqlik quyidagi formuladan aniqlanadi: 
002
.
0
0
h
h



 
  
h
0
 - olmos konus izining materialga dastlabki (Р
0
) yuk berilgandagi chuqurligi, mm; 
  
h – konus izining materialga umumiy yuk (Р) berilgandagi chuqurligi, mm; 
 
 
 
Demak umumiy holda: 
002
.
0
100
)
(
0
h
h
HRC
HRA



 
002
.
0
130
0
h
h
HRВ



 
 
 
Amalda  materiallarning  qattiqligi  Rokvell  usulida  aniqlanganda  yuqoridagi  formulalardan 
foydalanmay, to‟g‟ridan – to‟g‟ri indikator shkalasidan tayyor qattiqlik son miqdori aniqlanadi. 
 
Bu usulda turli materiallarni: yumshoq, qattiq va yupqa materiallarni sinash mumkin bo‟lganligi 
uchun undan sanoatda ko‟p foydalaniladi. Bu usulning yana bir afzalligi sinash vaqtining kamligidir.