O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

3-ilova 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4-ilova  
 
 
 
 
Bronzalar.    Misning  qalay,  alyuminiy,  qо‟rg‟oshin,  berilliy  va  boshqa  elementlar  bilan  hosil 
qilgan qotishmalari bronza deb ataladi. 
Bronzalar  Бр.  harflari,  tarkibidagi  elementlarni  bildiruvchi  harflar  va  shu  elementlarning  % 
hisobidagi  о‟rtacha  miqdorini  kо‟rsatuvchi  raqamlar  bilan  markalanadi.  Masalan,  Бр.  OНС11-4-3 
marka  bronzaning  о‟rta  hisobda  11%  qalay,  4%  nikel,  3%  qо‟rg‟oshin  va  qolgani  misdan  iborat 
ekanligini bildiradi. 
Alyuminy  eng  yengil  konstruksion  metallardan  biridir.  Sof  alyuminiy 
kumush rang tusli metal bo‟lib, uning zichligi 2,7 g/sm
3
  ga, suyuqlanish  harorati 
657 
0
S ga, qaynash  harorati esa taxminan 1800 
0
C ga teng. Sof alyuminiy  boksit 
(giltuproq)  Al
2
O
3

nH
2
O  ni  elektroliz  qilish  yo‟li  bilan  olinadi,  Al
2
O
3
  esa 
alyuminiy  rudalari  –  boksit,  nefelin  va  boshqalardan  gidrometallurgiya  usulida 
ajratib olinadi. 
Alyuminiy  yuqori  elektr  va  issiqlik  о‟tkazuvchi,  atmosferada,  dengiz  suvi, 
sirka  va  azot  kislotasi  muhitida  korroziyabardosh,  bosim  ostida  yaxshi 
ishlanadigan va payvandlanadigan, ammo kesib ishlashga noqulay metall.  
Tarkibidagi  qо‟shimchalarning  miqdoriga  qarab,  alyuminiy  maxsus  A999 
(99,999 % Al), yuqori A99 (99,99 %Al) va texnik toza A9(99,9 % Al), A7 (99,7 
% Al), A0(99 % Al) va hokazolarga bо‟linadi. 
Texnikaning  turli  sohalarida  alyuminiyli  qotishmalar  yuqori  inertsion  va 
dinamik  yuklanishlarga  (nagruzkalarga)  bardosh  berish  qobiliyatlariga  qarab, 
xuddi  yuqori mustahkamlikka ega bо‟lgan pо‟latlardek turli sohalarda ishlatiladi. 
Chunki,  ularning  zichligi 

  =2,85  g/sm
3
  bо‟lganda,  mustahkamligi  (

)  500...700 
MPа ga yetadi. 
Ishlab 
chiqarish 
usuliga 
qarab 
alyuminiyli 
qotishmalar 
deformatsiyalanadigan  va  quymabop  turlarga  bо‟linadi.  Deformatsiyalanuvchi 
alyuminiy 
qotishmalariga 
duralyuminiylar, 
bolg‟alanuvchi 
va 
yuqori 
mustahkamlikka ega bо‟lgan qotishmalar kiradi.