O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

 
Legirlovchi elementlarning pо‟lat strukturasiga va  
xossalariga   ta„siri 
   
 Agar  po‟lat  tarkibida  ugleroddan  tashqari  boshqa  elementlar  ham  mavjud  bo‟lsa,  Fe-Fe
3
C 
digrammasidagi  faza  o‟zgarish  chiziqlari  o‟zgaradi.  Ferrit,  austenit,  sementit  fazalaridagi  uglerodning 
erishi va ularning muvozanat harorati turlicha bo‟ladi. Demak, qotishmaga o‟zga qo‟shimchalar qo‟shib, 
struktura  o‟zgarishlariga  erishish  orqali  po‟lat  xossalarini  boshqarish  mumkin.  Bunday  maqsadda 
qo‟shiladigan  qo‟shimchalarni  legirlovchi  elementlar,  qotishmalarni  esa  legirlangan  po’latlar  deyiladi. 
Po‟lat ishlab chiqarish amaliyotida legirlovchi elementlar sifatida Cr, Mo, Co, Ni, V, Ti, W, Zr, Nb, Mn 
va Si kabi elementlar qo‟llaniladi, ular po‟latning fizik, mexanik va texnologik xossalarini yaxshilaydi. 
 
Legirlovchi  elementlar  po‟lat  polimorfizmiga  ham  ta‟sir  qiladi.  Polimorf  o‟zgarish  harorati 
temirda erigan elementlarning xususiyati va miqdoriga bog‟liq bo‟ladi. 
 
Legirlangan  po‟lat  uglerodli  po‟latda  yo‟q  xossalarga  ega,  uglerodli  po‟latdagi  kamchiliklar 
legirlangan  po‟latda  bo‟lmaydi.  Legirlangan  po‟latlardan  foydalanish  metall  sarfini  kamaytiradi, 
buyumning puxtaligi va uzoq muddat ishlashini ta‟minlaydi. 
 
Quyida legirlovchi elementlarning po‟lat xossalariga qanday ta‟sir etishi ko‟rsatilgan: 
1. 
Xrom  –  po‟latning  qattiqligi,  mustahkamligini  oshiradi,  plastikligini  esa  ozgina  kamaytiradi. 
Xrom miqdori 13% dan ortiq bo‟lsa, po‟lat korroziyabardosh bo‟ladfi; 
2. 
Nikel  –  po‟latning  mustahkamligi,  plastikligi,  korroziyabardoshligi  va  zarbga  qarshiligini 
oshiradi; 
3. 
Volfram – po‟latning qattiqligi va qizdirilgan holatdagi chidamliligini keskin oshiradi; 
4. 
Vanadiy  –  zichligini,  mustahkamligini,  mayda  donli  bo‟lishini,  zarb  ta‟siriga,  ishqalanib 
yeyilishga, uzilishga qarshiligini oshiradi; 
5. 
Kobalt – issiqbardoshligini, magnit singdiruvchanligini oshiradi; 
6. 
Molibden  –  qizdirilgan  holatdagi  chidamliligini,  elastikligini,  yuqori  haroratlarda  oksidlanishga 
qarshiligini oshiradi; 
7. 
Kremniy  -  miqdori  1%  dan  kam  bo‟lganda  po‟latning  plastikligini  kamaytirmagan  holda 
mustahkamligi, egiluvchanligi, kislotabardoshligi va magnit singdiruvchanligini oshiradi; 
8. 
Marganes  –  uning  1%  va  undan  ortiq  miqdori  po‟latning  plastikligini  kamaytirmagan  holda 
yeyilishga chidamliligini oshiradi; 
9. 
Alyuminiy – po‟latning kuyindi hosil bo‟lishga bardoshliligini oshiradi; 
10. 
Titan – mustahkamligini oshiradi, kristallararo korroziyalanishini kamaytiradi; 
11. 
Niobiy – korroziyaga qarshiligini va kislotabardoshligini ko‟paytiradi; 
12. 
Seriy – mustahkamligi va plastikligini oshiradi; 
13. 
Sirkoniy – mustahkamlik beradi, donalarining mayda bo‟lishiga yordam beradi; 
14. 
Mis – korroziyalanishini kamaytiradi.