O’zbekiston respulikasi sog‘liqni saqlash vazirligi

Nazariy qism
Bolalar va o’smrlar muassasasalarida laborator tekshirish va baxolash o’suvchi organizmdagi kasalliklarni kamaytirishning asosiy axamiyati xisoblanadi. Kasbiy maxoratida asosan bolalar va o’smirlar salomatlik xolatini yaxshilashga qaratilgan chora-tadbirlar ishlab chiqarishi ko’rsatiladi. Joriy sanitariya nazorati o’tkazish usuli muassasani tanishdan boshlanadi. Bolalar va o’smirlar gigiyenasi yo’nalishi faoliyatida ko’rsatayotgan ilmiy dargohlar va ilmiy laboratoriyalarda olingan kuzatishlar shuni ko’rsatadiki, kun davomida ishlash qobiliyatining o’zgarishi 3 ta toifaga ajratiladi:
1 - ishlash qobiliyatining ijobiy tamonga o’zgarishi (ishlash qobiliyatining ortishi va birmuncha pasayib ketishi);
2 - qoniqarli darajadagi ishlash qobiliyatining o’zgarishi (ishlash qobiliyatining faqat kechki payitga borib o’zgarishi);
3 - salbiy yomon tamonga qarab o’zgarishi (ishlash qobiliyatining tez va keskin pasayib ketishi, sust darajada uzoq vaqt bo’lishi)
Maktabda o’quv jarayonini tashkillashtirishning gigiyenik mezonlari quyidagilar:
Darsni to’g’ri tashkillashtirish;
Darslar va tanaffuslarning qancha davom etishini oqilona belgilash;
O’quv kuni va hafta davomidagi darslarning umumiy sonini me'yorlashtirish;
Darslarni xafta davomida oqilona taqsimlash;
Ta'tillar vaqti va davomiyliligiga rioya qilishdan iborat.
Boshlang’ich sinf o’quvchilari uchun tavsiya qilingan turli ko’rinishdagi o’quv ishlarining davomiyligi
Dars jadvalini oqilona tuzish davomida qo’llaniladigan asosiy darslarning og’irlik darajasi
Maktablarda o’qitishning texnik vositalaridan (kompyuterlar, vidiofilmlar, diafilmlar, kadaskop slaydalar, filbkartalar, o’qitishning yangi texnologik usullari, vaziatli masalalar) o’qitishning barcha bosqichlarida qo’llanilishi ijobiy samara berishi olimlarimizning izlanishlarida isbotlangan.
TQVni ketma - ket bir necha darslarda qo’llash ham mumkin emas. Hafta mobaynida TQV yordamida o’tkaziladigan darslar soni 3 - 4 ta, yuqori sinfla uchun 4 - 6 tadan oshmasligi lozim.
Texnik o’quv vositalaridan foydalanishning maksimal davomiyligi
Tanaffuslarning eng maqbul variantlari boshlang’ich sinflarda 10-20-10, katta va yuqori sinflarda 10-20-20-10, 10-30-10-10 tarzida tashkillashtirilishi kerak.
Bir faoliyatni boshqa turdagi faoliyat bilan almashtirish ham yaxshi dam olish mezoni bo’lib xizmat qiladi. Aqliy mehnatdan so’ng o’tkazilgan harakatli o’yin va yyengil mashg’ulotlar bolani ish qobiliyatini tiklaydi. Har qanday ob - havo sharoitlarida ham tanaffuslarni, ayniqsa, katta tanaffuslarni o’tkazish maqsadga muvofiq. Bu birinchidan o’quvchilarni ochiq havoda bo’lishi vaqtlarini uzaytirsa, ikkinchidan ularning xatti xarakatlariga bo’lgan tabiiy fiziologik ehtiyojlarini qondirish uchun xizmat qiladi.
O’quv yili moboynida to’planib kelayotgan toliqishni kamaytirish va ish qobiliyatining yuqori bo’lishligi erishishi uchun o’quv yili davomida o’quvchilar vaqti - vaqti bilan ta'tillarga chiqariladi. Ta'tillarning vaqtini kuz mavsumida - 5 kun, qishqi ta'til - 12 kun, bahorgi - 8 kun hisobidan belgilash maqsadga muvofiqdir. Yozgi ta'tillar barcha siniflarda belgilangan tartibda olib boriladi. Bu Respublikamizda iyun, iyul, avgust oylariga to’g’ri keladi. Inson salomatligi-muxim ichki omillar majmui va tashqi taasurotlar ostida o’sish va rivojlanish davrida shakllanadi. Shu munosabat bilan o’sib kelayotgan yosh avlodning salomatligini saqlash va mustaxkamlashga qaratilgan ilmiy va nazariy fanning ya'ni bolalar va o’smirlar gigiyenasi fanining asosiy muammolaridan biri bu bolalar va o’smirlar kontingenti salomatlik ko’rsatkichlarini o’rganishdan iboratdir. BO’G o’sib rivojlanayotgan yosh avlodning sog’ligini saqlash va mustaxkamlash bilan chegaralanibgina qolmay, balki jismonan sog’lom o’sish uchun qulay sharoit yaratib berish kerak. Gigiyenik me'yorlar ishlab chiqayotganda yil fasli, iqlim sharoiti, mexnat sharoiti, mexnat turi va bolalar xarakatining turi xisobiga olinishi kerak.
Laborator va instrumental tekshirish usullari Joriy sanitariya nazorati amaliyotida qo’llanuvchi bu usullar, bolalar va o’smirlar muassasalarida ta'lim va tarbiya jarayonini tashkillashtirish sharoitlarini baholashni ob'yektivligini ta'minlaydigan, va ob'yektlarni sanitar - gigiyenik holatini chuqurlashtirilgan sanitar- gigiyenik tekshirish davomidagi zarur bo’lgan tekshiruv turlaridir. Bolalar va o’smirlar muassasalarini tekshirishda laborator nazorati quyidagi tartibdada o’tkaziladi:
- muaasasaning hovlisi, xonalaridagi havo muxiti va mikroiqlim parametrlarining holati;
- ichimlik, chqmilish suv xavzalari va sun'iy suzish xavzalari suvining sifati;
- hovli yer maydonidagi tuproqning sanitar - gigiyenik holati;
- ovqatlanishning va oziq-ovqat mahsulotlarining sifati;
- muassasalarda sanitar-gigiyenik va epidemiyaga qarshi tartiblarga rioya qilinishini nazorat qilish;
- bolalar va o’smirlar bo’ladigan xonalardagi yoritilganlik darajasini aniqlash;
- binoning hovlisida va xonalardagi shovqin darajasi va uning harakterini aniqlash;
- Maktab jihozlari, ustaxona jihozlari (verstaklar va o’quv qurollari) ning holati.
Laborator va instrumental tekshirishlar muassasaning aniq bo’lgan sanitar-gigiyenik tekshiruv turi bilan olib boriladiki, bunda laborator va instrumental tekshiruv natijalariga va ularning o’lchamini aniqlashga ta'sir qiladigan va ularning natijalarini o’zgarishiga olib keladigan sanitar-gigiyenik talablariga e'tibor qaratiladi.


Testlar
1. Darsning dinamik xarakterini gigiyenik baholash usuli ko’rsating?:
A. Shtange sinamasi
B. Gvardovskiy step test
V. fiziologik egirlik tuzish va xronometraj
G. Martin-Kushelevskiy sinamasi
D. sovuqlik sinamasi
2.Anfimov jadvali yordamida ishlash qobiliyatini aniqlash ko’rsatkichlari ko’rsating:
A. son va sifat ko’rsatkichlari
B. ishlash qobiliyati ko’rsatkichllari
V. reaksiyaning sifat ko’rsatkichi
G. harakat kordinatsiyasi va aniqligi
D. ishlash qobiliyati va kasallanish ko’rsatkichlari
3.Xronorefleksometr yordamida qaychi ko’rsatkichlari aniqlanadi?:
A. organizmning ko’rish va eshitish ko’zg’atuvchisiga javob reaksiyasi
B. rekatsiyaning sifat ko’rsatkichi
V. harakat qo’zg’atuvchisiga javob reaksiyasining yashirish davri
G. reaksiyaning yashirish davri
D. ishlash qobiliyatining ko’rsatkichi
4.Ko’zning elektr ko’zg’aluvchanligining oshishi nima to’g’risida ma'lumot beradi:
A. MNS ko’zgaluvchanligining oshishi
B. ishlash qobiliyatining oshishi
V. MNS qo’zg’aluvchanligining pasayishi
G. ko’rish tizimidagi organiq o’zgarishlar
D. ko’rish tiziminiing fuksional o’zgarishlari
5.Maktab partalarining o’quvchi organizmiga ijobiy ta'sir ko’rsatadigan optimal distansiya variantini ko’rsating:
A. manfiy
B. nulevoy
V. musbat
G. nulevoy yoki manfiy
D. nulevoy yoki musbat
6.Maktab jixozlarini guruhlarga ajratishda bo’y ko’rsatkichning aniqlashda qanday intervaldan foydalaniladi:
A. 10 sm
B. 5 sm
V. 15 sm
G. 20 sm
D. 25 sm
7.Bolalarni maktab jixozlariga gigiyenik qulay tarzda o’tirishini ta'minlashda qaysi ko’rsatkichlar inobatga olinadi:
A. bo’y va jismoniy rivojlanishi
B.bo’y va salomatlik holati
V. barcha antropometrik ko’rsatkichlari
G. somatometrik ko’rsatkichlari
D. somatoskopik ko’rsatkichlari
8. O’tirish distansiyasi - bu...:
A.stolning orqa qirrasi bilan o’tirgichning oldingi qirrasi orasidagi masofa
B. stolning oldingi qirrasi bilan o’tirg’ichning orqa qirrasi orasidagi masofa
V. stolning orqa qirasi bilan o’tirg’ichning suyanchiq orasidagi masofa
G. stolning o’rta qirg’og’i bilan o’tirg’ichning orqa qirrasi orasidagi masofa
D. stolning oldingi qirg’og’i bilan o’tirg’ichning suyanchiqi orasidagi masofa
9. Fizika va kimyo laboratoriyasi maydoni qancha bo’lishi kerak?:
A. 72 m2
B. 66 m2
V. 60 m2
G. 64 m2
D. 58 m2
10. Hojatxonadi qizlar uchun bitta ta unitaz nechta qizga mo’ljalangan bo’lishi kerak?:
A. 40 taga
B. 20 taga
V. 15 taga
G. 25 taga
D. 30 taga
11. Maktab oshxonasining kirish eshigi oldida bitta ta qo’l yuvish krani nechta o’quvchiga mo’ljallangan:
A. 15
B. 30
V. 40
G. 20
D. 25
12. Ko’krak sohasining egilishi 64 gradusni tashkil qilgan bo’lsa, o’quvchi to’g’ri o’tiribdimi?:
A. o’quvchi noto’g’ri o’tiribdi, egilish burchagi bir muncha ko’p
B. o’quvchi noto’g’ri o’tiribdi, u kuchli egilishga ega
V. o’quvchi to’g’ri o’tiribdi
G. o’quvchi to’g’ri o’tiribdi, ko’krak sohasining egilishi me'yerga javob beradi
D. o’quvchi noto’g’ri o’tiribdi
Testlar
1. Darsning dinamik xarakterini gigiyenik baholash usuli ko’rsating?:
A. Shtange sinamasi
B. Gvardovskiy step test
V. fiziologik egirlik tuzish va xronometraj
G. Martin-Kushelevskiy sinamasi
D. sovuqlik sinamasi
2.Anfimov jadvali yordamida ishlash qobiliyatini aniqlash ko’rsatkichlari ko’rsating:
A. son va sifat ko’rsatkichlari
B. ishlash qobiliyati ko’rsatkichllari
V. reaksiyaning sifat ko’rsatkichi
G. harakat kordinatsiyasi va aniqligi
D. ishlash qobiliyati va kasallanish ko’rsatkichlari
3.Xronorefleksometr yordamida qaychi ko’rsatkichlari aniqlanadi?:
A. organizmning ko’rish va eshitish ko’zg’atuvchisiga javob reaksiyasi
B. rekatsiyaning sifat ko’rsatkichi
V. harakat qo’zg’atuvchisiga javob reaksiyasining yashirish davri
G. reaksiyaning yashirish davri
D. ishlash qobiliyatining ko’rsatkichi
4.Ko’zning elektr ko’zg’aluvchanligining oshishi nima to’g’risida ma'lumot beradi:
A. MNS ko’zgaluvchanligining oshishi
B. ishlash qobiliyatining oshishi
V. MNS qo’zg’aluvchanligining pasayishi
G. ko’rish tizimidagi organiq o’zgarishlar
D. ko’rish tiziminiing fuksional o’zgarishlari
5.Maktab partalarining o’quvchi organizmiga ijobiy ta'sir ko’rsatadigan optimal distansiya variantini ko’rsating:
A. manfiy
B. nulevoy
V. musbat
G. nulevoy yoki manfiy
D. nulevoy yoki musbat
6.Maktab jixozlarini guruhlarga ajratishda bo’y ko’rsatkichning aniqlashda qanday intervaldan foydalaniladi:
A. 10 sm
B. 5 sm
V. 15 sm
G. 20 sm
D. 25 sm
7.Bolalarni maktab jixozlariga gigiyenik qulay tarzda o’tirishini ta'minlashda qaysi ko’rsatkichlar inobatga olinadi:
A. bo’y va jismoniy rivojlanishi
B.bo’y va salomatlik holati
V. barcha antropometrik ko’rsatkichlari
G. somatometrik ko’rsatkichlari
D. somatoskopik ko’rsatkichlari
8. O’tirish distansiyasi - bu...:
A.stolning orqa qirrasi bilan o’tirgichning oldingi qirrasi orasidagi masofa
B. stolning oldingi qirrasi bilan o’tirg’ichning orqa qirrasi orasidagi masofa
V. stolning orqa qirasi bilan o’tirg’ichning suyanchiq orasidagi masofa
G. stolning o’rta qirg’og’i bilan o’tirg’ichning orqa qirrasi orasidagi masofa
D. stolning oldingi qirg’og’i bilan o’tirg’ichning suyanchiqi orasidagi masofa
9. Fizika va kimyo laboratoriyasi maydoni qancha bo’lishi kerak?:
A. 72 m2
B. 66 m2
V. 60 m2
G. 64 m2
D. 58 m2
10. Hojatxonadi qizlar uchun bitta ta unitaz nechta qizga mo’ljalangan bo’lishi kerak?:
A. 40 taga
B. 20 taga
V. 15 taga
G. 25 taga
D. 30 taga
11. Maktab oshxonasining kirish eshigi oldida bitta ta qo’l yuvish krani nechta o’quvchiga mo’ljallangan:
A. 15
B. 30
V. 40
G. 20
D. 25
12. Ko’krak sohasining egilishi 64 gradusni tashkil qilgan bo’lsa, o’quvchi to’g’ri o’tiribdimi?:
A. o’quvchi noto’g’ri o’tiribdi, egilish burchagi bir muncha ko’p
B. o’quvchi noto’g’ri o’tiribdi, u kuchli egilishga ega
V. o’quvchi to’g’ri o’tiribdi
G. o’quvchi to’g’ri o’tiribdi, ko’krak sohasining egilishi me'yerga javob beradi
D. o’quvchi noto’g’ri o’tiribdi