O‘zbekiston respulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

O’zbekiston qaramlik (1918-1990) yillarida. 

(asosiy tushunchalar va atamalar) 

 

RSFSR.

  (Rossiya  Sovet  Federativ  Sotsialistik  Respublikasi).  1917  yil  oktyabrda 

V.I.Lenin  boshchiligida  Bolsheviklar  tomonidan  davlat  to’ntarishi  o’tkazilgach  Rossiya 

Imperiyasi  (1721-1917)  tugatilib  uning  o’rnida  RSFSR  tashkil  etildi.  Rossiya  davlatining  bu 

rasmiy nomi 1917 yildan 1991 yilgacha amalda bo’ldi. 1991 yildan  Rossiya Federatsiyasi (RF) 

deb yuritilmoqda. 

SSSR.

  (Soyuz  Sovetskix  Sotsialisticheskix  Respublik).  Jahon  siyosiy  xaritasida  bu  nom 

1922 yil 30 dekabrda paydo bo’lib, RSFSR, UkSSR (Ukraina), BSSR (Belorussiya)  va ZSFSR 

(Zakavkaze  Sotsialistik  Federativ  Sovet  Respublikasi)  larning  ittifoqi  sifatida  tashkil  etiladi. 

Keyingi  yillarda  uning  tarkibiga  birin-ketin  qator  «ittifoqchi»    sovet  respublikalari  karitiladi. 

O’zSSR 1925 yil mayda ittifoq tarkibiga qabul qilinadi. 1940 yilga kelganda uning tarkibidagi 

respublikalar  soni  15  taga  yetadi.  Zo’ravonlikka  asoslangan  bu  sun’iy  davlat  juda  qisqa  umir 

ko’rib 1991 yilga kelib parchalanib ketdi 

Sotsializm

 (lot. socialis – ijtimoiy) –xususiy mulkni ijtimoiy (umumiy) mulkka aylantirish 

orqali  erkinlik  va  tenglikka,  baxt  va  farovonlikka  erishish  mumkin  deb  hisoblovchi  ta’limot. 

Sotsializm  tarafdorlari  ana  shu  yo’l  bilan  qurilgan  ijtimoiy  tuzumni  ideal  (barchaga  manzur, 

oqilona)  jamiyat  deb  hisoblaganlar.  Sotsializmda  inson  xususiy  mulkdan  tamomila  ajratiladi. 

Oqibatda inson o’z individual xususiyatlaridan  ham  mahrum  etiladi. U “omma”ga aylanib, o’z 

“meni”ni ham yo’qotadi. Jamiyatda zo’ravonlik, tobelik kuchayadi.   

XX asrning 20-30 yillarida SSSRda, ikkinchi jahon urushidan keyin SHarqiy Yevropaning 

barcha  mamlakatlarida,  shuningdek,  Osiyoning  ba’zi  mamlakatlarida  sotsializm  tuzumi 

---

o’rnatildi.  Sotsializm  to’g’risidagi  tasavvurlar  dunyoning  muayyan  qismiga  yoyildi.  Sotsializm 

qurilishi  e’lon qilingan  mamlakatlarning barchasida davlat mulkining monopoliyasi,  direktivali 

markazlashtirilgan rejalashtirish, shuningdek, qonunsizlik, ma’naviy-diniy qadriyatlarning inkor 

etilib, oyoq osti qilinishi, o’zgacha fikrlovchilarga toqat qila olmaydigan bir guruh shaxslarning 

yakka hukmronligi va diktaturasi o’rnatildi.  

Totalitar  rejimlarning  hukmronligi  iqtisodiy,  siyosiy  va  ma’naviy  bo’hronga  (krizis-

inqirozga), dunyoning rivojlangan mamlakatlaridan orqada qolishiga olib keldi. O’zbekiston ham 

shu jarayondan chetda qolmadi. Bu  yerda ham hunarmandlar, savdogarlar, tadbirkorlar va erkin 

kasb  egalari  tugatildi.  Zo’rlik  asosida  qurilgan  bu  tuzumda  quloq  qilish,  o’zbek  ayollarini 

ozodlikka  chiqarish,  jamoalashtirish  siyosati  va  boshqa  ko’rinishdagi  qatag’onlarni  sotsializm 

qurish yo’lidagi qonuniy jarayon sifatida asoslashga urinildi.  

 

XX asrning 80-90-yillari chegarasiga kelganda sotsializm jamiyatning ob’ektiv taraqqiyoti 

qonuniyatlariga  zid,  oxiri  yo’q  va  sarob  g’oya  ekanligini  yuqorida  keltirilgan  mamlakatlar 

xalqlari o’z hayotlarida sinab ko’rib, bu g’oyadan ixtiyoriy va ommaviy ravishda voz kechdilar.