O’zbekiston Respublikasioliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Samarqand davlat unversiteti

Oilaning iqtisodiy funksiyasi uning asosiy tarbiyaviy funksiyasidir. Bolalarning aqliy, jismoniy, axloqiy estetik tarbiyasiga oilada asos solinadi. Oila inson deb ataluvchi binoning faqat poydevorini qo’yish bilan cheklanmasdan, balki uning so’nggi g’ishti qo’yilguncha javobgardir. Jamiyatning komil fuqarosini shakllantirish, tarbiyalash hozirgi zamon oilasining muhim funksiyasi darajasiga kiradi. Chunki shaxsning ijtimoiylashuvi dastavval oilada amalga oshadi.
Oilaning kommunnikativ funksiyasi oila a’zolarining o’zaro muloqot va o’zaro tushunishga bo’lgan ehtiyojini qondirishga xizmat qiladi. Psixologik tadqiqotlarda ta’kidlanishicha, turli ijtimoiy oriyentatsiyalar, «ustanovka»lar, hissiy madaniyat, odamning axloqiy, ma’naviy va psixologik salomatligi- oilada o’zaro, ichki muloqot xarakteri, xonadondagi yoshi kattalarning o’zaro, munosabatlarida psixologik «ustanovka»larni namoyon qilishlari oiladagi axloqiy psixologik iqlimga to’g’ridan- to’g’ri bog’liqdir.
Insoniyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida fan texnika taraqqiyotining yuksalib, odamlarning kundalik hayotning urbanizatsiya-lashuvining (radio,televideniye, video, kompyuter va boshqalar) ortib borishi, oilalarning tobora nuklearlashib¹³ borayotganligi bilan oilaning kommunikativ funksiyasining ahamiyati tobora ortib bormoqda.
Oilaning rekreativ funksiyasi nimadan iborat? Nikoh-oila munosabatlari yuzaga kelgan dastlabki, ibtidoiy zamonlardan buyon unga xarakterli bo’lgan xususiyatlardan biri, oila a’zolarining axloqiy-psixologik himoyalanishini ta’minlash, yosh bolalarga va mehnatga yaroqsiz kishilar yoki keksa qarindoshlarga moddiy-ma’naviy va jismoniy yordam ko’rsatish kabilardan iborat bo’lib kelgan¹⁴.
Bu holat oilaning rekreativ funksiyasini- tashkil qiladi. Oilaning rekreativ funksiyasi- o’zaro jismoniy, moddiy, ma’naviy va psixologik yordam ko’rsatish funksiyalaridan biri hisoblanadi.Oila iqtisodi, byudjeti, daromadini rejali sarflash, kundalik xarajatga, zarur buyumlarga pul ajratish, bir necha yildan so’ng olinadigan narsalarga mablag’ yig’ish, tejamli ro’zg’or yuritish er-xotinning katta tajriba, malakaga ega bo’lishiga bog’liq. Shuningdek, oilada o’sayotgan farzand ham mana shu malaka va ko’nikmalarga ega bo’lib borishi zarurligini unutmagan holda o’g’il-qizga iqtisodiy masalalarni hal etishni o’rgata borish lozim. Keyingi yillarda ro’zg’orda yuzaga kelayotgan iqtisodiy muommalar oiladagi shaxslararo munosabatlarga salbiy ta’sir etishi bilan saviyasining pasayishiga ham olib kelmoqda. Bunday noxush holatlarning oldini olish maqsadida moddiy qiyinchiliklar tufayli hosil bo’ladigan muammolarni bartaraf etishda odamlarga psixologik yordam ko’rsatish lozim.
Shuni ham ta’kidlab o’tish joizki, hozirgi vaqtda oilaning rekreativ funksiyasini ko’p hollarda davlat va ijtimoiy tashkilotlar o’z zimmasiga olmoqda. Jamiyat a’zolarining xavfsizligini ta’minlash, qariyalarga bepul tibbiy yordam ko’rsatish odamlar dam olishlari va o’z sog’liqlarini tiklab olish imkoniyatlarini beradigan dam olish uylari va sanatoriylarning ochilishi shular jumlasidandir.
Oilaning muhim bo’lgan funksiyalaridan yana biri- bu uning reproduktiv ( jamiyatning biologik uzluksizligini ta’minlash, bolalarni dunyoga keltirish) funksiyasidir. Bu funksiyaning asosiy mohiyati inson naslini davom ettirishdan iboratdir. Oilaning vazifasi faqatgina yangi avlodni dunyoga keltiribgina qolmasdan, insoniyat paydo bo’lgan davrdan boshlab yashab kelayotgan ilmiy va madaniy yutuqlari bilan tanishtirgan holda, ularning salomatligini saqlab turishdan ham iboratdir. Tabiatan berilgan avlod qoldirish instinkti insonda farzand ko’rishga ularni o’stirishga va tarbiyalashga bo’lgan ehtiyojga aylanadi. Bu ehtiyojlarni qondirmasdan turib, kishi odatda o’zini baxtiyor his eta olmaydi.
Oilaning jamiyat oldidagi reprokduktiv funksiyasi va uning bajarilishi deyilganda aholi sonining qayta tiklanishi uchun har bir oilada nechtadan farzand bo’lishi lozimligi nazarda tutiladi.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, agar har bir oilada bittadan farzand bo’ladigan bo’lsa, bunday xalq sakkizinchi avloddan keyin yo’q bo’lib ketishi mumkin ekan.
^{Albatta, faqat oilagina jamiyat oldidagi funksiyalarini bajarib qolmasdan, balki jamiyat ham oilalarga funksiyalarini muvaffaqiyatli uddalashlari uchun zarur bo’lgan shart- sharoitlarni yaratib berishi lozim. Bu o’rinda hukumatimiz tomonidan yuritilayotgan demografik siyosat, iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy tadbirlar bunga yaqqol misol bo’la oladi.}
Oilaning felitsitologik funksiyasi nima? Hozirgi zamon oilasining tobora ahamiyati ortib borayotgan funksiyalaridan biri uning felitsitologik funksiyasidir (italyancha «felitsite»- baxt degani). «Shaxsiy farovonlikka erishishga intilish oilaviy munosabatlar tizimida ko’p jihatdan hal qiluvchi omil bo’lib bormoqda. Oilada er-xotining bir-birini to’liq tushunishi- ularning o’zlarini baxtli his qilishlarini ta’minlaydi. Shuningdek, o’zidagi mavjud tabiiy-ijodiy imkoniyatlar (iqtidorni) ro’yobga chiqarish, jamiyat va oila doirasida sarflash ham insonga o’zini baxtli his qilish imkonini beradi»¹⁵. Keyingi vaqtlarda insonning imkoniyatlari ortgan sari uning baxtga intilish darajasi ham ortib bormoqda.
Oilaning regulyativ funksiyasi oila a’zolari o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni boshqarish tizimini, shuningdek birlamchi ijtimoiy nazoratni, oilada ustunlik va obro’ni amalga oshirishni ifodalaydi. Bunda kattalar tomonidan yosh avlodi nazorat qilish va ularni moddiy hamda ma’naviy tomondan qo’llab- quvvatlash nazarda tutiladi.
Oilaning relaksatsiya funksiyasi uning eng asosiy funksiyalaridan biridir. Bu degani oila a’zolarining jinsiy, emotsional faoliyatini, ruhiy-jismoniy quvvatini, mehnat qobiliyatini yana qayta tiklash demakdir¹⁶.
Oila funksiyalarining muvaffaqiyatli bajarilishi har qanday oila baxtini ta’minlovchi mezon hisoblanadi. Shuning uchun oilaning o’z funksiyalarini muvaffaqiyatli bajarishi nafaqat uning ichki holatiga, shu bilan birga jamiyatning ijtimoiy sog’lomligiga ham ta’sir etadi.
(Har bir funksiya mohiyati tushuntirilgandan so’ng kichik munozara tashkil etiladi)