O’zbekiston Respublikasioliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Samarqand davlat unversiteti

Tarbiyaning samarali bo’lishi nimalarga bog’liq?
Ma’naviy va insoniy sifatlarning shakllanishida oiladagi, atrofdagi, jamiyatdagi muhit va munosabat muhim o’rin egallaydi. Bolalarni taqlidchanlik xususiyati mavjudligi tufayli ularni tarbiyalashda ota - onaning ongi, ma’naviyati, bilimi, tarbiyalanganligi muhim ahamiyatga egadir.
Aniq bir maqsadga qaratilgan tarbiyaning samaradorligi tarbiyachining qanday metoddan foydalanishiga bog’liq.
Metod, ya’ni usul axborotni uzatish va qabul qilish xarakteriga qarab:

1. 
   So’z orqali ifodalash usuli.
   
2. 
   Ko’rgazmalilik usuli.
   
3. 
   Amaliy namuna usuli.
   
4. 
   Rag’batlantirish va jazo usullariga bo’linadi.
   

Bu metodlar o’z navbatida quyidagi guruhlarga bo’linadi.
Birinchi guruh - so’z orqali uzatish, maslahat berish, ma’lumotlarni eshitish orqali qabul qilish, hikoya, ma’ruza, suhbat va boshqa usullarga.
Ikkinchi guruh - kinofilmlar, tasviriy san’at, badiiy san’at va boshqa ko’rish orqali tarbiyalash usullariga.
Uchinchi guruh - tarbiya jihatlarini amaliy mehnat harakatlari orqali berish, o’rnak ko’rsatish, boshqalar mehnatini misol tariqasida ko’rsatish.
To’rtinchi guruh - yaxshi bajarilgan ishlarni o’rtoqlari oldida ma’qullash, minnatdorchilik bildirish, iqtisodiy va ma’naviy rag’batlantirish.
Jazo - bu bolaning noto’g’ri qilgan ishiga o’zini iqror qildirish.
G’OYALARNING KATTA KUCHI
G’oyalar katta ahamiyatga ega. Ular jalb qiladi. Ular qiziqish uyg’otadi. Ular dunyoni o`zgartiradi . Bu fikr haqida o`ylang:’’Biz biladigan bu haqiqatlar shak-shubhasiz aniq, ya’ni barcha erkak kishilar teng yaratiladi, ular yaratuvchisi tomanidan inkor qilib bo`lmaydigan huquqlari bilan ular orasida hayot,ozodlik va baxt izlash huquqlari bilan ta’minlanadi’’. 35so`z. Bu fikrlar Amerika revolyutsiyasiga kuch to`plashni va dunyo hokimyatlarining tuzilishining o`zgarishini gavdalantiradi.
Monifesto taqdiri tushunchasiga qarqng. Amerika okeandan okeanga cho`zilishiga ishonib 200000 dan ortiq tashabbuskorlar poezd vagonlariga qo`shildi va yaxshi hayot kechirish uchun mamlakat bo`ylab qiynalib yurdilar.Bu tushuncha G’arbni Yevropa va Osiyolik odamlar bilan bir necha avlodlarni joylashtiradi. Bu fikr hamisha Amerika –hindu madaniyatini o`zgartiradi.
G’oyalar katta kuchga ega. Ular yashashga yo`naltiradi, ko`p martoba insoniyat ongli ravishda bilmasdan,anglamasdan hatti-harakatlar orqali aniqlaydi. Yangi g’oyalar yashashni qayta yo`naltiradi. “Kattaroq bu yaxshiroq “ bu tushuncha Amerikaliklarning ko`p qavatli uylar qurishiga va yuk mashinalari haydashga va SUVs –energiya narxining tushgan va global temperature ko`tarila brogan.
Globol issiqlikning oshishi va balandroq yonilg’i narxlariga qiziqish butun yer yuzi bo`ylab do`stona aloqalarni rivojlantirmoqda. Fikrlashning o`zgarishi natijasida fuqarolar ijtimoiy transpartatsiya va yonilg’i yordamida ishlaydigan transportlarni qidirdilar. Isrof qilishga nisbatan ular ko`proq qayta ishladilar. Ular ozroq energiya bilan loyihalashtirildi.
Moddiy manbalarning iqtisodi va yerni asrashga o`xshagan oddiy tushuuncha millionlab insonlar hayotini butunlay o`zgartirdi.
Jamoaviy ish muhim bo`lgan hayotingizning bir qismini aniqlashtiring . Kashfiyot korpusidan model sifatida foydalanib siz o`sha jamoaning bitta azosi sifatida rolingizni qanday qilib yaxshilashingiz mumkinligini tushuntiring?”
( talabalar hayotining relevant analizlari va bo`limdan olingan mano sintezlari ).
Yuqorida ko`rsatilgan ikki epchillik usuli berilgan ma’no-mazmunni talabalarni birga o`rganishga tortish kuchiga ega.Suv havzalariga bag’ishlangan bo`lim uchun, o`qituvchilar epchillik usuliga asoslangan loyiha yoki savol bilan tugatishi mumkin, “Bizni jamiyatimiz dengizimizning yaxshiroq boshliqlari bo`lishi uchun nima qilish mumkin?”
Ularga inshoda yoki loyihada javob beriladigan oxirgi usullar katta g’oya atrofida ma’no mazmunini jipslashtirishi mumkin va uni biriktiradi. Ish uchun katta g’oyalarda garchi ular o`qituvchilar bo`lim shuningdek, umumiy baholash yo`li orqaali talabani tushunishini boshqarib boorish uchun foydalanishadigan ko`rsatkich sifatidagi vazifani ado etishi zarur.
Usullarsiz “katta g’oyalar” dan foydalanishni o`rgatish o`qitish mazmunini ahamiyatini pasaytiradi yoki inkor etadi. Aslida “ Qay tarzda Insonlar o`rganadi” kitobining 2-tamoyilida aytilganidek mazmunni asrashga undaydigan ma’noviy tushunish tizimini yaratishga imkon beradi.⁴