О`zbekiston Respublikasining Milliy Davlat Va Ma`Muriy Hududiy Tuzilishi

Qoraqalpog`iston Respublikasining Konstitutsiyaviy maqomi. Konstitutciyaning 70-moddasida “Suveren Qoraqalpog`iston Respublikasi О`zbekiston Respublikasi tarkibiga kiradi.Qoraqalpog`iston Respublikasining suvereniteti О`zbekiston Respublikasi tomonidan muhofaza etiladi”, deb ta`kidlangan. Ushbu moddaning qoidalari, avvalo, Qoraqalpog`iston Respublikasining О`zbekiston Respublikasi tarkibidagi suveren davlat sifatidagi maqomini mustahkamlab qо`yadi. Qoraqalpoq xalqi asrlar davomida Orolbо`yida zich holda yashab kelayotgan aholining tarihiy shakllangan millat guruhidir. Bu xalq boy tarixga, о`ziga hos madaniyatga, an`analarga, tiliga ega.

Boshqa har qanday xalq kabi, qaraqalpoq xalqi ham о`zigi hos suverenitetga ega bо`lib, bu suverenitet milliy davlatchilik tо`g`risidagi masalani hal qilishni nazarda tutadi. Oltmish yildan ziyod vaqt mobaynida О`zbekiston tarkibida bо`lish Qoraqalpog`istonning tarihiy taqdirida о`z izini qoldirdi. О`zbek va qoraqalpoq xalqining birodarlarcha munosabatiga yagona tarihiy va etnik ildizlar, jug`rofiy yaqinlik, madaniy va til birligi katta ta`sir kо`rsatdi. Bu xalqlarning tarihiy umumiyligi ularning bir davlatda Qoraqalpog`istonning huquqiy maqomi muhtor respublika doirasida ta`riflanardi. О`zbekiston mustaqillikni qо`lga kiritgach, Qoraqalpog`istonning maqomi suveren respublika darajasigacha kо`tarildi.

71-modda Qoraqalpog`iston Respublikasi о`z Konstitutsiyasiga ega Qoraqalpog`iston Respublikasining Konstitutsiyasi О`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga zid mumkin emas.Konstitutsiyaning mavjudligi davlat suverenitetining eng muhim kо`rsatkichlaridan biridir. Ba`zi mualliflar uni davlat ramzlari qatoriga kiritishadi va bu juda asoslidir. Konstitutsiya davlat tuzilishining asosiy prinsiplarini, inson huquq va erkinliklarining yuridik kafolatlarini, davlat hokimiyat va boshqaruv organlarining tuzilishi va о`zaro munosabatini belgilab beradi. Demokratik davlat (Qoraqalpog`iston Respublikasi esa respublika shaklidagi davlat sifatida tan olinadi) har doim Konstitutsion davlat hisoblanadi. Qoraqalpog`iston Respublikasida davlat hisoblanadi. Qoraqalpog`iston Respublikasida davlat hokimiyatining asosiy manbai xalq ekanligi tufayli Konstitutsiya qoraqalpoq xalqi va davlatini bir-biri bilan yuridik bog`laydi, uning davlatchiligining legitimligini (oshkoraligini) tasdiqlaydi.

Qoraqalpog`iston Respublikasi О`zbekiston tarkibiga kiradigan suveren demokratik davlat sifatida о`z Konstitutsiyasiga ega bо`lib, u 1993 yil 9 aprelda qabul qilingan. Qoraqalpog`iston Respublikasining Konstitutsiyasi davlat tuzilishining asosiy prinsiplarini, davlat hokimiyatining tizimini va davlat, jamiyat hamda shaxs munosabatlarining asosini belgilab bergan. U jahon Konstitutsiyaviy tajribasini, inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilish va tartibga solishning ilg`or amaliyotini, jamiyatning demokratik asoslarini о`zida mujassamlashtirgan. Bu Konstitutsiya О`zbekiston tarkibiga kiradigan respublikaning Asosiy qonuni bо`lganligi tufayli, u О`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining prinsiplari va qoidalariga asoslangan.

Qoraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasining ahamiyati ta`riflanayotgan modda nuqtai nazaridan, mazkur Konstitutsiya amalga oshiradigan funksiyalarga kо`ra, quyidagilarda namoyon bо`ladi:

- Qoraqalpog`iston Respublikasi huquq tizimining asosidir;

- Qoraqalpog`iston Respublikasining О`zbekiston Respublikasi tarkibidagi shaklini, yuridik tabiatini va о`rnini, shuningdek, ular munosabatining huquqiy asoslarini belgilab beradi;

- Qoraqalpog`iston Respublikasi suverenitetining yuridik kafolati hisoblanadi;

- mustaqil, tо`laqonli davlat organi, ya`ni Qoraqalpog`iston parlamenti faoliyatining mahsuli hisoblanadi;

- Qoraqalpog`iston Respublikasi davlat va ma`muriy tuzilishining о`ziga hos hususiyatlarini hisobga oladi va mustahkamlab qо`ygan;

- О`zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog`iston Respublikasi oliy organlarining vakolatlarini, jumladan, ish yuritish sohasidagi vakolatlarini ajratib qо`yishning asosi bо`lib hizmat qiladi.

Qoraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasini muhofaza qilishdagi mas`uliyat davlat hokimiyati organlari zimmasidadir. Bu, birinchi navbatda, Konstitutsiya va qonunlarga amal qilinishining kafolati hisoblanmish Prezidentdir (93-m., 1-b.). Konstitutsiya Qoraqalpog`iston Konstitutsiyasini muhofaza qilish bо`yicha Oliy Majlis, Vazirlar Mahkamasi, Konstitutsiyaviy, Oliy va Oliy hо`jalik sudi, Bosh prokurorga mahsus majburiyatlar yuklamaydi. Biroq о`zlariga yuklatilgan vazifalarni bajara turib, ular о`z vakolatlari doirasida u yoki bu darajada qoraqlpog`iston Respublikasi asosiy qonunining prinsiplari va normalarini ta`minlash va amalga oshirish, uni muhofaza qilish bо`yicha faoliyatni bajaradilar.

Qoraqalpog`iston Respublikasi О`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi ustunligini sо`zsiz tan oladi. Bu Qoraqalpog`iston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari О`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining normalari va moddalariga mos tushishida namoyon bо`ladi. Bunday talab Qoraqalpog`iston Respublikasining boshqa davlatlar bilan tuzadigan bitimlari va shartnomalariga ham qо`yiladi.

Qoraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasining О`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qoidalariga mos kelishiga qо`yiladigan talab О`zbekiston va Qoraqalpog`istonning davlat-huquqiy munosabatlari hususiyatidan, Qoraqalpog`istonning Konstitutsiyaviy-huquqiy maqomidan kelib chiqadi. 72-moddaО`zbekiston Respublikasi qonunlari Qoraqalpog`iston Respublikasi hududida ham majburiydir.О`zbekiston Respublikasining qonunlari Qoraqalpog`iston uchun majburiy ekanligi qoidasi oldingi moddaning mazmunidan kelib chiqadi. Bu talab yana shu bilan shartlanganki, О`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 15-moddasiga muvofiq, О`zbekiston Respublikasining butun hududida (Qoraqalpog`iston esa uning tarkibiy qismidir) О`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari ustunligi sо`zsiz tan olinadi. Bu tabiiy hol. Huquqiy davlatga qо`yiladigan talablardan biri-uning Konstitutsiyasi va qonunlari jamiyat hayotining barcha sohalarida hukmronlik qilishidir. Har ikkala respublikada yagona huquqiy siyosat qonunlari ustunligiga asoslangan bir hil qonunlar bо`lishini talab qiladi.

Qoraqalpog`iston Respublikasi о`z ma`muriy-hududiy tuzilishi masalalarini mustaqil hal qiladi. Qoraqalpog`iston Respublikasining davlat mustaqilligi uning hududida о`z ustunligini nazarda tutadi. Suveren davlat hokimiyatining joriy qilinish chegarasi Qoraqalpog`iston Respublikasining chegaralaridir. О`z ma`muriy-hududiy tuzilishi masalalarini mustaqil hal qilish huquqi shuni anglatadiki, tumanlar va shaharlarni tashkil qilish va tugatish, shuningdek, ularning chegarasini о`zgartirish, toponimik ob`yektlarni nomlash va qayta nomlash, ovullar, qishloqlar va posyolkalarni tashkil qilish va tugatish masalalarini Qoraqalpog`iston Respublikasining Jо`qorg`i Kengesi hal qiladi. Qoraqalpog`iston Respublikasining hududiy tuzilishi shunday tashkil qilinganki, u о`zida bо`linmaslik, birlik, о`z hududining О`zbekiston bilan bog`langanligi qirralarini ham, uning alohidaligi, mustaqilligi va о`ziga etarligini ham mujassamlashtirgan.

74-modda Qoraqalpog`iston Respublikasi О`zbekiston Respublikasi tarkibidan Qoraqalpog`iston Respublikasi xalqining umumiy referendumi asosida ajralib chiqish huquqiga ega. Ushbu moddada bayon qilingan qoida Qoraqalpog`iston Respublikasi Konstitutsiyasining 1- va 9-moddalarida, О`zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog`iston Respublikasining referendum tо`g`risidagi qonun hujjatlarida yanada rivojlantirilgan.

О`zbeikton Respublikasi bilan Qoraqalpog`iston Respublikasining о`zaro munosabatlari О`zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog`iston Respublikasi о`rtasida О`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan tartibga solinadi.

О`zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog`iston Respublikasi о`rtasidagi nizolar murosaga keltiruvchi vositalar yordamida hal etiladi.

О`zbekistonning davlat mustaqilligini qо`lga kiritishi Qoraqalpog`istonning ham davlat suverenitetini qо`lga kiritishiga yо`l ochdi. Unga qadar Qoraqalpog`iston bozor iqtisodiyotiga о`tish jarayoni bilan bogliq о`nlab qonunlar qabul qildi. Ular Qoraqalpog`iston davlat suvereniteti poydevorini yaratishga asos bо`ldi.