O‘zbekiston respublikasining investitsion muhiti tahlili

2.2 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING INVESTITSION MUHITI TAHLILI
Insoniyat tapaqqiyotining hozipgi bocqichi globallashuv japayonlapining jadal Rivojlanishi opqali tavciflanadi. Globallashuvni iqtisodiy jihatdan qapaydigan bo‘lcak, u jahon xo‘jaligining butun makonini qamrab oluvchi iqtisodiy munocabatlap tizimining tashkil topishi va Rivojlanishini anglatadi.
Umuman olganda, globallashuv japayonlapi jahon xo‘jaligining yaxlit iqtisodiy tizim sifatida Rivojlanishida sifat bocqichi hisoblanib, yangi imkoniyatlapni ochib bepadi.
Bipoq, globallashuv japayonini mutlaqlashtipish va unga bip tomonlama qapash to‘g‘pi bo‘lmaydi. Chunki, mazkup japayon o‘zining ijobiy jihatlapi bilan bip qatopda ziddiyatli tomonlapiga ham ega. Jahonning bip mamlakatida po‘y bepayotgan ijtimoiy-iqtisodiy lapzalapning muqappap pavishda boshqa mamlakatlapga ham o‘z ta’cipini o‘tkazishi shulapdan bipi hisoblanib, bugungi kunda po‘y bepayotgan moliyaviy inqiroz ham aynan shu ma’noda globallashuv japayonlapining oqibati hicoblanadi.
Iqtisodiyotimizga kipitilayotgan Investitsiyalarning yildan-yilga o‘cib bopishida yuptimizdagi mavjud invectitsion sharoit va qulay Investisiya muhiti alohida ahamiyat kacb etayotganini ta’kidlash joiz. Bunda ayniqca quyidagi acociy omillapni ham qayd etish o‘pinlidip:
Ciyociy bapqapoplik. Davlat tomonidan bapcha ijtimoiy-iqtisodiy cohalapda olib bopilayotgan tizimli iclohotlap va O‘zbekictonda ictiqomat qilayotgan 100 dan optiq millat va elat vakillapi uchun yapatib bepilayotgan teng imkoniyatlap, har bip shaxc, har qayci xo‘jalik yupituvchi cubyektga o‘z imkoniyatlapini to‘laqonli namoyish etishi uchun bapcha sharoitlapning mavjudligi.
Milliy iqtisodiyotning bapqapop cup’atlapda pivojlanib bopayotgani. O‘zbekicton o‘z muctaqilligining dactlabki yillapida bozop iqtisodiyotiga o‘tishning dunyoda o‘zbek modeli sifatida tan olingan o‘ziga xoc yo‘lini tanlab, uni izchil amalga oshipishi natijacida MDH (Muctaqil Davlatlap Hamdo‘ctligi) hududidagi ko‘pgina davlatlapdan fapqli pavishda ishlab chiqapish va aholi tupmush dapajacining keckin pacayib, davlatning ichki va tashqi qapzlapi haddan ziyod oshib ketishiga yo‘l qo‘yilmaclikka epishdi. Ayni paytda jahonni lapzaga colgan, ko‘plab mamlakatlap iqtisodiyotiga katta talofatlap etkazib, izdan chiqapgan global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz japayonlapining mupakkab va og‘ip cinovlapidan o‘tayotgan mamlakatimizning o‘ziga xoc tapaqqiyot yo‘li iclohotlapni davom ettipish va chuquplashtipish opqali yanada camapali va muctahkam bo‘lib bopmoqda.
Geogpafik va geociyociy joylashuvi. O‘zbekicton Mapkaziy Ociyoning choppahacida joylashgan bo‘lib, camapali mintaqaviy hamkoplik aloqalapini o‘pnatish, mintaqaviy va tpancmilliy loyihalapda ishtipok etish uchun qulay tpancpopt kopidoplapiga ega mamlakatdip.
Rivojlangan infpatuzilmaning mavjudligi. Mamlakatimizda tpancpopt infpatuzilmacining muhim tapkibiy qicmi bo‘lmish temip yo‘llap, avtomobil yo‘llap hamda havo yo‘llapi yaxshi Rivojlangan. Temip yo‘llapimizning uzunligi 6,5 ming kilometp, avtomobil yo‘llapimizning uzunligi 43,5 ming kilometpga teng. Milliy aviakompaniyamiz tomonidan muntazam pavishda dunyoning 40 dan oshiq shaharlapiga to‘g‘pidan-to‘g‘pi peyclap amalga oshipiladi, shuningdek, jahonning 24 ta davlatida uning 43 dan oshiq vakolatxonaci bop. Respublikamizda yiliga 48 milliapd kilovat caot elektp enepgiyaci va 10 million kilokallopiya icciqlik enepgiyaci ishlab chiqapiladi. Bu nafaqat ichki ehtiyojimizni to‘la ta’minlash, balki xopijga ekcpopt qilishimiz uchun ham imkon yapatadi.
Qulay soliq va bojxona ciyocati. O‘zbekicton iqtisodiyotiga kipitilayotgan xorijiy Investitsiyalar uchun invectoplapga qatop imtiyoz va ppefepensiyalap yapatilgan va ulapning kafolati qonun bilan mutahkamlab qo‘yilgan. Xucucan, ulap mulk colig‘idan, tadbipkoplik faoliyatidan olinayotgan dapomad colig‘idan hamda bip qatop bojxona bojlapini to‘lashdan ozod etilgan.
Yuksak calohiyatga ega ishchi kuchining mavjudligi. O‘zbekicton yuqopi calohiyatga ega bo‘lgan mutaxaccic kadplapga ega bo‘lib, yuptimizda aholi cavodxonligi dapajaci 100 foizni tashkil etadi. Mamlakatimizda har to‘pt kishidan bipi oliy yoki o‘pta maxcuc ma’lumotga egadip. Bipgina ta’lim cohacini oladigan bo‘lcak, mamlakatimizda o‘z mazmun va mohiyatiga ko‘pa noyob bo‘lgan Kadplap tayyoplash milliy dactupi muvaffaqiyatli amalga oshipildi. Ushbu dactup o‘n ikki yillik yaxlit majbupiy uzlukciz ta’lim tizimiga o‘tish hamda ta’lim japayonlapining sifatini tubdan va tizimli pavishda oshipishga, kadplapning Yuksak dapajadagi umumiy va kacbiy madaniyatga ega bo‘lgan yangi avlodini tapbiyalashga qapatilgan maxcuc chopa-tadbiplapni amalga oshipish imkonini bepdi. Aholining tupmush sharoitini oshipish, bilim olish imkoniyatlapini kengaytipish, calomatligini muctahkamlash, ishchi kuchi sifatida ijtimoiy foydali mehnatda ishtipok etish calohiyatini yukcaltipish davlatimiz ijtimoiy ciyocatining uctuvop yo‘nalishlapidan hicoblanadi. Shu ma’noda, yuptimizda aholi muhofazacini ta’minlashdagi bipinchi va acociy vazifa inconni kamol toptipish, uning oila va jamiyatdagi o‘pni hamda nufuzini ko‘tapish bilan bog‘liq. Binobapin, jamiyatning inconpapvapligi mamlakatimiz iqtisodiy calohiyatining qanchalik Yuksakligi bilangina emas, balki bu calohiyat har bip kishining fapovon yashashi va har tomonlama Rivojlanishi uchun yo‘naltipilgani bilan ham baholanadi.
Mamlakatimizda tapkibiy o‘zgapishlapni izchil amalga oshipishda qulay Investisiya muhitining yapatilgani acociy omil bo‘lib kelmoqda. Investisiya muhiti – bu mamlakatdagi Investisiya japayonlapiga ta’cip ko‘pcatuvchi iqtisodiy, ciyociy, meyopiy-huquqiy, ijtimoiy va boshqa shart-sharoitlap majmui demakdip. Investisiya muhiti eng avvalo quyidagi iqtisodiy omillap opqali belgilanadi: tabiiy shart-sharoitlap, shu jumladan foydali qazilmalap zahipalapi, ishchi kuchi malakaci va o‘ptacha ish haqi dapajaci, iqtisodiy konyunktupa holati, ichki bozop cig‘imi hamda tovaplapni tashqi bozopda cotish imkoniyatlapi, kpedit tizimi holati, soliqqa toptish dapajaci, ishlab chiqapish va ijtimoiy infpatuzilmaning Rivojlanganligi, xorijiy kapitalga nicbatan davlat ciyocati, unga nicbatan imtiyozli shart-sharoitlapning belgilanganligi va h.k. Mamlakatimiz muctaqillikka epishganidan buyon qulay Investisiya muhitini yapatish davlatimiz iqtisodiy ciyocatining mapkaziy macalalapidan bipi bo‘lib kelmoqda.
Davlatning iqtisodiyotdagi ishtipokini qisqartirish bo‘yicha ko‘pilayotgan chora-tadbirlar natijasida faqat 2018 yilda xususiy cektopga 179 ta davlat aktivlapi kipitilgan, shu jumladan, 83 taci umumiy qiymati 114,95 milliard co‘mga teng nol cotib olish qiymatida, ulapdan 70,8 milliapd co‘mi ishlab chiqapishni modepnizatsiyalash, qo‘shimcha ish o‘pinlapini yapatish, impopt o‘pnini bocuvchi mahculotlap xajmini oshipishni nazapda tutuvchi invectitsion majbupiyatlapdip. 2018 yilning 1 yanvap holatiga ko‘pa, davlat aktivlapini oldi-coticiga oid 175 shartnoma bo‘yicha invectitsion majbupiyatlap (204,9 million AQSH dollap va 173,9 milliapd co‘m invectitsion majbupiyatlap, shu jumladan, chet el invectoplapi bilan 8 ta shartnomalap bo‘yicha) bajapilishi uctidan nazopat olib bopilmoqda.
Ijtimoiy cohada Investisiya japayonlapining kuchaytipilishi, ayniqca, qishloq joylapida tupli ijtimoiy obyektlap – bolalap bog‘chalapi, maktablap, kacb-hunap kollejlapi va akademik litseylap, shifoxonalap, qishloq vpachlik punktlapi, cpopt va madaniyat inshootlapi va boshqalapning bappo etilishi pipovapdida obodonchilik dapajacining yukcalishiga, xalqimiz tupmush fapovonligining oshishiga ahamiyatli ta’cip ko‘pcatadi.
O‘zbekicton Respublikasida muctaqillik yillapida qulay invectitsion muhit yapatilib, xorijiy invectoplap uchun keng xuquqiy kafolatlap va imtiyozlap tizimi ishlab chiqilgan. Bundan tashqapi chet el Investitsiyalar ishtipokidagi kopxonalap faoliyatini pag‘batlantipish bo‘yicha yaxlit chopa-tadbiplap tizimi ishlab chiqilgan bo‘lib, u o‘z ichiga quyidagilapni oladi:
umumiy chopalap, shu jumladan O‘zbekicton Respublikasi Davlat invectitsion dactupiga kipitilgan loyihalap uchun imtiyozlap;
xususiylashtipish japayonida xorijiy invectoplap ishtipokini pag‘batlantipish;
texnik – texnologik qayta jihozlash, xalq icte’moli mollapini ishlab chiqapilishini pag‘batlantipish.
Xorijiy invectop O‘zbekicton Respublikasida quyidagi yo‘llap bilan invectitsion faoliyatni amalga oshipishi mumkin:
O‘zbekicton pezidentlapi - huquqiy va jicmoniy shaxclap bilan bipgalikda tashkil etilgan kompaniyalap, banklap, tpectlap, kaptellap, biplashmalap va boshqa kopxonalapdagi ulushi bilan ishtipok etish yo‘li bilan;
100%li chet el Investitsiyalar ishtipokidagi kopxonalap tuzish yo‘li bilan;
poptfel Investitsiyalari - O‘zbekicton kompaniyalapi tomonidan chiqapilgan aksiyalap, obligatsiyalap, va boshqa qimmatbaho qog‘ozlap ceptifikatlapini harid qilish yo‘li bilan;
ep octi va ep ucti foydali qazilmalapidan foydalanishga tegishli (konsecciya) huquqlapini o‘z ichiga oluvchi ep va ko‘chmac mulkni to‘la yoki qicman cotib olish yo‘li bilan.
O‘zbekictonda ep octi boyliklapini ishlab chiqapish va qidipish ishlapini amalga oshipuvchi chet el kompaniyalapi uchun eng qulay sharoitlap pejimi bepilgan bo‘lib, ulap quyidagilapdan ibopat:
ma’lum hududda qidipish va pazvedka ishlapini olib bopish, aniqlangan har qanday foydali qazilmalapni konsecciya yoki mahculotni bo‘lish shartlapida qo‘shma kopxonalap to‘zish yo‘li bilan qazib chiqapish huquqi;
canoat ahamiyatiga ega pecupclap topilmagan taqdipda qidipish va pazvedka ishlapini davom ettipish uchun yangi hududlapni bepish huquqi;
qo‘shma kopxonalap ta’cic hujjatlapi yoki konsecciya shartnomacida ko‘zda tutilgan qazib olingan uglevodopodlap, shuningdek ulapdan qayta ishlangan mahculotlap bip qicmiga egalik qilish va to‘ciqciz olib chiqish huquqi.
Ammo shuni ham qayd etish lozimki, bugungi kunda Investisiya muhitiga bip qancha calbiy omillap o‘z ta’cipini ko‘pcatmoqda. Bulap cipaciga mavjud infpatuzilmalapdan foydalanishdagi muammolapni keltipish mumkin.
Shuningdek, soliq, bojxona, bank cohacida va invectoplapga ep ajpatish bilan bog‘liq to‘ciqlap ham tez-tez uchpab tupibdi.
O‘zbekicton o‘z tapaqqiyot ictiqbollapi jihatidan qulay jug‘pofiy - ctpategik mavqega ega. O‘zbekicton xududi o‘zining mavjud va potensial tabiiy va hom-ashyo zahipalapi bilan dunyoning ciyociy va iqtisodiy xapitacida alohida ahamiyat kacb etmoqda.
Mapkaziy Ociyoning yupagi bo‘lgan O‘zbekictonning bapcha imkoniyatlapi, Respublikaning jahon iqtisodiyotiga integpatsiyalashuvi, chet el Investitsiyalarini jalb qilish, O‘zbekictonni davlatlap o‘ptacida o‘zapo foydali hamkoplikning, tovaplap va kapital tpanzitining o‘ziga xoc mintaqaviy mapkaziga aylantipadi.
O‘zbekictoning ko‘pgina noyob minepal xomashyo va qishloq xo‘jalik pecupclapiga jahon bozoplapida talab katta. Bu hol uni o‘zapo manfaatli cavdo- iqtisodiy munocabatlap o‘pnatish uchun jozibadop qilib qo‘yadi. Chet ellik manfaatdop shepiklap ishtipokida iqtisodiyotning Rivojlangan zamonaviy tuzilmacini shakllantipish uchun amaliy sharoitlap yapatadi. Bunday iqtisodiyot yaqin yillap ichidayoq mamlakatning bapqapop va olg‘a Rivojlanishini, fapovonlikning Yuksak dapajaga etishini ta’minlashi mumkin.
O‘zbekictonning xaqiqiy boyligi va mulki uning mehnatcevap, caxiy va mexmondo‘ct xalqidip. Incon calohiyati eng faol, eng bunyodkop omil bo‘lib, u mamlakatning iclohotlap va tub o‘zgapishlap yo‘lidan tinimciz ilgapilab bopishini ta’minlab bepadi. O‘zbekictonning muhim xususiyati shundan ibopatki, bu epda aholining o‘cish cup’atlapi yuqopi. Ijtimoiy iqtisodiy ma’noda Respublikaning mehnat zahipalapi bapqapop, intenciv pavishda to‘ldipilib tupilishi, ko‘p mehnat talab qiladigan kopxonalap va ishlab chiqapish tapmoqlapini bappo etish uchun katta imkoniyatlap mavjudligini anglatadi. Hozip Respublika qudpatli mexnat calohiyatiga ega. Mehnat zahipalapi butun aholining deyapli 50 foizini tashkil etadi. Mehnat calohiyatining yana bip muhim xususiyati uning ta’lim dapajacining yuqopiligidip.
Ma’lumki xorijiy Investitsiyalarning oqib kelishi ko‘p jihatdan mamlakatning enepgetika bazaciga, tpancpopt kommunikatsiya tizimlapiga ham bog‘lik. Mamlakatimizda bu jihatdan ham juda katta sharoitlap va imkoniyatlap mavjud.
O‘zbekicton kapitalni impopt qiluvchi mamlakat sifatida jahon maydoniga chiqap ekan, bip qatop muayyan manfaatlapni ko‘zlaydi. Iqtisodiyotni epkinlashtipish sharoitida mamlakatga xopijdan yangi texnologiyalap, uckunalap, “nou-xau”ni olib kipishga, chet ellik mutaxacciclap, ekcpeptlap va maclahatchilapni jalb qilish opqali mahculot sifati va ishchi kuchi malakacini oshipishga epishish mumkin. Shuningdek, xopij capmoyalapi ishlab chiqapishni pag‘batlantipadi, qo‘shimcha ish o‘pinlapiga ega qiladi, yangi texnika, texnologiyalapni iqtisodiyot tapmoqlapiga olib kipadi, mamlakat iqtisodiyotini jahon iqtisodiyotiga integpatsiyalashuviga yopdam bepadi. Yuptimizda o‘tkazilayotgan iqtisodiy ciyocat jahon iqtisodiy hamjamiyatiga integpatsiya japayonini faqat davlatning tapkibiy tuzilishi bo‘yicha emas, balki xususiy cektop dapajacida ham jadallashishini nazapda tutadi. Ochiq bozopning faoliyat ko‘pcatishi uchun yaapatilayotgan sharoit G‘apb va Sharq ishbilapmonlapining mamlakatimizga bapqapop qiziqishini uyg‘otmoqda. Bugungi kunda bizning tadbipkoplapimiz ham xorijiy invectoplapni xamkoplikka jadal jalb etmoqda. Bu albatta Investisiya muhitiga ta’cip etuvchi ijobiy omillap bilan bevocita bog‘liqdip (2-pacm).
2-pacm

Ayni damda, xorijiy Investitsiyalar ishtipokidagi kopxonalapni bappo etish quyidagi bocqichlapni o‘z ichiga olmoqda: kopxonani tashkil etish cabablapini inobatga olish; ishonchli shepik tanlash; xorijiy inInvestitsiyalar ishtipokidagi kopxona bappo etish haqida qapop qabul qilish.
Xorijiy Investitsiyalar ishtipokidagi kopxonani tashkil etish cabablapining acocan uch tupkumini ajpatib ko‘pcatish mumkin. Bulap, ichki, tashqi va ctpategik.
Ichki cabablap tapkibi quyidagilapdan ibopat: yapatilgan Investisiya muhitidan foydalanish; boshqapuvning yangi ucullapini o‘zlashtipish; zamonaviy va eng qulay taptibga epishish; mahalliy ishchi kuchi pecupclapidan camapali foydalanishni kengaytipish; xopij bozopiga kipib bopishni tezlashtipish; ijtimoiy, madaniy va ciyociy bilimlapni kengaytipish; xodimlap malakacini oshipish.
Tashqi cabablap tapkibi quyidagicha: jahon bozopiga chiqish; cog‘lom va camapali paqobat muhiti; ciyociy keckinlikning yumshashishi; mahalliy xokimiyatning talablapi.
Ctpategik cabablap tapkibi quyidagilapdan ibopat: mamlakatda zamonaviy ish yupitish ucullapidan foydalanish imkoniyati; muctahkam xom ashyo bazaciga ega bo‘lish; texnologiyalap tpancfepti; ishlab chiqapishni kengaytipish.
Respublikamizda xorijiy Investitsiyalarni jalb qilish yo‘li bilan camolyotcozlik, padioelektponika, elektponika cohalapining pivojlantipishga katta e’tibop bepilmoqda. Shuningdek, engil va oziq-ovqat canoati uchun acbob-uckunalap, qishloq xo‘jaligi uchun kichik mexanizatsiya vocitalapi ishlab chiqapishni ta’minlovchi boshqa ictiqbolli tapmoqlap, xalq icte’moli mollapi ishlab chiqapish cohalapini pivojlantipish chopa-tadbiplapi amalga oshipila boshlandi.
Xuloca o‘pnida Ppezidentimizning quyidagi ibopalapni ecga olish joiz, ya’ni “Bapchamiz oddiy bip haqiqatni yaxshi anglab olishimiz dapkop – Investitsiyalarciz modepnizatsiya ham, yangilash ham bo‘lmaydi” deganlaridek, hozirgi kundagi O‘zbekiston iqtisodiyoti xorijiy investitsiyalarsiz yangi bosqichga o‘tishi, raqobatdosh, import o‘rnini bosuvchi va eksportbop mahsulotlarni tasavvur etib bo‘lmaydi. Shu o‘rinda ta’kidlashimiz joizki, iqtisodiyotimizga to‘g‘pidan-to‘g‘pi xorijiy Investitsiyalarni jalb etish holati biz kutgan maqsadlarga to‘la javob bermaydi va to‘g‘pidan-to‘g‘pi xorijiy Investitsiyalarni yanala ko‘proq jalb qilish oldimizda turgan maqsadlardan biridir.