O’zbekiston respublikasin oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo uleg’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti mikrobiologiya va biotexnologiya kafedrasi mikrobiologiya va virusologiya fani mavzu: вирусларнинг тузилиши

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКAСИН ОЛИЙ ВA ЎРТA МAХСУС ТAЪЛИМ ВAЗИРЛИГИ МИРЗО УЛЕҒБЕК НОМИДAГИ ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ МИКРОБИОЛОГИЯ ВA БИОТЕХНОЛОГИЯ КAФЕДРAСИ МИКРОБИОЛОГИЯ ВА ВИРУСОЛОГИЯ МАВЗУ: ВИРУСЛАРНИНГ ТУЗИЛИШИ

Фан ўқитувчиси: PhD. Эшбоев Ф.Б.
Toshkent-2022

VIRUSLAR MORFOLOGIYASI:

• Viruslar tashqi ko‘rinishi, o‘lchamlari – morfologik xususiyatlari bilan turlichadir. O‘simlik viruslari, odam va hayvon viruslari, faglar va boshqa prokariot va eukariotlar viruslari o‘ziga xos morfologiyaga ega.

O‘simlik viruslarining morfologiyasi:

Odam va hayvon viruslari:

• Ularni ko‘pchiligi sferasimon, oddiy va murakkab tuzilishga ega zarrachalar bo‘lib, ularni qobiqli va qobiqsiz, qobiqlarida har xil ko‘rinishdagi o‘simtali yoki o‘simtasiz shakllilari, do‘ngliklar bo‘ladi.

Amyobalardan ajratilgan mimiviruslar morfologiyasi:

• Amyobalardan ajratilgan mimiviruslar morfologiyasi birinchi marta 1992 yili Acanthamoeba polyphaga amyobasidan (APMV) ajratib olindi va mazkur amyoba sharafiga shu nom berilgan. 2011 yil oktyabrgacha bu virus yagona virus hisoblandi. Ammo shu yili undan yirikroq virus Megavirus chilensis ochildi. Mimivirusni diametri 500 nm bo‘lgan bo‘lsa megavirusniki undan ancha kattaligi aniqlandi.

Mimiviruslar morfologiyasi. Mimiviruslarni elektron mikroskopda ko‘rinishi

Faglarning morfologiyasi:

Viruslarining tuzilishi va tarkibi

• O‘simlik viruslarining ko‘pchiligi sfera yoki tayoqcha shaklidagi oqsilli qobiq va uning ichida joylashgan nuklein kislotadan iborat bo‘lib, ularning tarkibidagi nuklein kislota miqdori 15—45% atrofida, spiral simmetriyali viruslarda 5%, batsillalarga o‘xshashlarida 1% ga yaqin; ba’zi vakillarida 20% ga yaqin lipidlar ham uchraydi. Bulardan tashqari virus kristallarida 50% ga yaqin suv ham bo‘ladi.

Вирусларнинг тузилиши

• Вируснинг асосий зарраси “вирион” деб аталади – яъни юқуш ҳусусиятига эга бўлган вирус зарраси. Вирусларнинг ўлчами 17 нм (Porcine circovirus) дан 1200 нм (Pithovirus sibericum) гача бўлиши мумкин.
• Вирусларнинг таркиби: нуклеин кислота (РНК ёки ДНК), оқсил қобиқ (капсид). Баъзи вируслар ташқи қобиққа ва мембранага ҳам эга бўлади.