O‘zbekiston Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga ko‘maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasining



O‘zbekiston Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga ko‘maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasining
Qarori
O‘zbekiston Respublikasi Mulkni baholash milliy standarti (15-son MBMS) “Mashina va uskunalar qiymatini baholash”ni tasdiqlash to‘g‘risida
[O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2017-yil 29-iyunda ro‘yxatdan o‘tkazildi, ro‘yxat raqami 2895]
LexUZ sharhi
Mazkur qaror O‘zbekistan Respublikasi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi direktorining 2020-yil 1-maydagi 01/11-15/62-sonli “O‘zbekiston Respublikasining Yagona milliy baholash standartini tasdiqlash haqida”gi buyrug‘iga (ro‘yxat raqami 3239, 04.06.2020-y.) asosan 2020-yil 5-sentabrdan o‘z kuchini yo‘qotadi.
O‘zbekiston Respublikasining “Baholash faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 24-apreldagi PQ-843-sonli “Baholovchi tashkilotlar faoliyatini yanada takomillashtirish va ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifati uchun ularning mas’uliyatini oshirish to‘g‘risida”gi qarori va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 18-apreldagi PF-5016-sonli “O‘zbekiston Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga ko‘maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasini tashkil etish to‘g‘risida”gi Farmoniga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga ko‘maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi qaror qiladi:
1. O‘zbekiston Respublikasi Mulkni baholash milliy standarti (15-son MBMS) “Mashina va uskunalar qiymatini baholash” ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Mazkur qaror rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kiradi.
Rais R. GULYAMOV
Toshkent sh.,
2017-yil 15-may,
01/27-26/05-son
O‘zbekiston Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga ko‘maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasining 2017-yil 15-maydagi 01/27-26/05-son qaroriga
ILOVA
O‘zbekiston Respublikasi Mulkni baholash milliy standarti (15-son MBMS) “Mashina va uskunalar qiymatini baholash”
Mazkur O‘zbekiston Respublikasi Mulkni baholash milliy standarti (15-son MBMS) “Mashina va uskunalar qiymatini baholash” (bundan buyon matnda 15-son MBMS deb yuritiladi) O‘zbekiston Respublikasining “Baholash faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 24-apreldagi PQ-843-son “Baholovchi tashkilotlar faoliyatini yanada takomillashtirish va ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifati uchun ularning mas’uliyatini oshirish to‘g‘risida”gi qarori va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 18-apreldagi PF-5016-son “O‘zbekiston Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga ko‘maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasini tashkil etish to‘g‘risida”gi Farmoniga muvofiq mashina va uskunalar qiymatini baholash sohasida O‘zbekiston Respublikasidagi baholash faoliyatining normativ jihatdan tartibga solinishini belgilaydi.
1-bob. Umumiy qoidalar
1. 15-son MBMSning maqsadi mashina va uskunalar qiymatini aniqlash va baholash natijalarini aks ettirish qoidalarini belgilashdan iboratdir.
2. Quyidagilar 15-son MBMSning asosiy vazifalari hisoblanadi:
mashina va uskunalar qiymatini baholash tushunchalari va qoidalaridan foydalanishda, shuningdek ularning qiymatini baholashda baholovchilar va mol-mulk egalari xatti-harakatlarining muvofiqligini ta’minlash;
baholashning xolisligi va sifatini oshirishda ko‘maklashadigan tartib-taomillarni belgilash;
boshlang‘ich axborot, baholash to‘g‘risidagi hisobot mazmuni va materialni bayon etishga nisbatan baholash to‘g‘risidagi hisobotlar turlicha talqin qilinishini istisno etadigan yagona talablarni belgilash.
2-bob. 15-son MBMSni qo‘llanish sohasi
3. Quyidagilar 15-son MBMS tatbiq etiladigan baholash obyektlari hisoblanadi:
bitta alohida olingan mashina yoki uskuna yoxud mashina yoki uskunaning muayyan qismi;
mashina va uskunalarning bir-biridan shartli ravishda mustaqil bo‘lgan birliklari (ishlab chiqarish-texnologik tizim yoki liniyaning bir qismi);
ishlab chiqarish-texnologik tizimlar: ishlab chiqarish-texnologik jarayon bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan mashina va/yoki uskunalarning majmuasi.
4. 15-son MBMS baholovchi tashkilotlar, baholovchilar va buyurtmachilar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, mashina va uskunalarning qiymatini baholash bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatishda qo‘llanilishi majburiydir.
5. 15-son MBMSni qo‘llashda 15-son MBMSning ilovasida keltirilgan Uslubiy ko‘rsatmalarga rioya etilishi lozim.
3-bob. 15-son MBMSni buxgalteriya hisobi standartlari bilan o‘zaro aloqasi
6. Baholash obyektlari 15-son MBMS talablariga muvofiq baholanganda olingan natijalar O‘zbekiston Respublikasining “Baholash faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni talablarini hisobga olgan holda qo‘llanilishi mumkin.
7. O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi milliy standartlari (BHMS) norma va talablari faqat 15-son MBMSda nazarda tutilgan hollarda qo‘llanilishi mumkin. Boshqa hollarda 15-son MBMS talablariga rioya etilishi zarur.
8. 15-son MBMS baholash usullari bilan aniqlangan baholash obyektining qiymati moliyaviy hisobot uchun belgilangan tartibda aniqlangan ushbu obyektning qiymatidan jiddiy tarzda farqlanishi mumkin.
4-bob. 15-son MBMS talablari
1-§. Umumiy qoidalar
9. Baholovchi uchun 15-son MBMSning talabi baholashning quyidagi bosqichlariga rioya etishdan iborat:
baholash topshirig‘ini belgilash va baholash obyektini baholash to‘g‘risida shartnoma tuzish;
axborot yig‘ish va uni tahlil qilish;
baholash yondashuvlari va usullarini qo‘llash;
baholash obyektining qiymatini hisob-kitob qilish va aniqlash;
baholash to‘g‘risidagi hisobotni tuzish.
10. Buyurtmachi uchun 15-son MBMSning talabi quyidagilardan iborat:
baholovchi bilan birgalikda baholash topshirig‘ini belgilash va baholash obyektini baholash to‘g‘risida shartnoma tuzish;
baholash obyektiga kirish imkoniyatini ta’minlash (zarur hollarda);
baholovchiga zarur dastlabki axborotni taqdim qilish.
2-§. Baholash topshirig‘ini belgilash
11. Baholash topshirig‘i buyurtmachi tomonidan baholovchi tashkilot bilan birgalikda tuziladi va baholash to‘g‘risidagi shartnomaga ilova shaklida rasmiylashtiriladi.
Baholash topshirig‘i quyidagilardan iborat bo‘lishi lozim:
baholash obyektining nomi va qisqacha tavsifi;
buyurtmachining nomi va uning rekvizitlari;
baholovchi tashkilotning nomi va uning rekvizitlari;
baholashni o‘tkazish uchun asoslar;
baholash maqsadi (vazifasi) va baholash natijalaridan foydalanish mo‘ljali;
baholash sanasi;
baholash maqsadiga muvofiq bo‘lgan aniqlanayotgan qiymat turi;
farazlar va cheklovchi shartlar (ular mavjud bo‘lganda);
buyurtmachi tomonidan taqdim etilishi lozim bo‘lgan dastlabki axborot ro‘yxati;
baholash ishlarini bajarish muddatlari.
Baholash topshirig‘i qo‘shimcha shartlarni ham o‘z ichiga olishi mumkin.
3-§. Axborot yig‘ish va uni tahlil qilish
12. Axborotni yig‘ish va uni tahlil qilish:
baholash obyektini funksional ko‘rsatkichlari (unumdorligi yoki quvvati, yuk ko‘tarishi, yuk tortishi, ish makoni hajmlari, aniqlik toifasi, avtomatlashtirish darajasi va h.k.), foydalanish ko‘rsatkichlari (avtomatik, yarim avtomatik yoki noavtomatik foydalanilishi, to‘xtovsiz ishlashi, chidamliligi, ta’mirga yaroqliligi, but saqlanishi va h.k.), konstruktiv ko‘rsatkichlari (massasi, og‘irligi, asosiy konstruktiv materiallarining tarkibi va h.k.), iqtisodiy ko‘rsatkichlari (mashinalar faoliyat ko‘rsatganda vaqt birligida, mahsulot yoki ishlar birligiga turli zaxiralarning sarflanishi) to‘g‘risidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan texnik hujjatlarni;
baholash obyekti to‘g‘risida moliyaviy ma’lumotlarni o‘z ichiga oluvchi iqtisodiy hujjatlarni (balans qiymati, xarid qiymati, joriy va kapital ta’mirlash qiymati, vaqt mobaynida ishlab chiqarish quvvatining qiymat ko‘rsatkichlari va h.k.), shuningdek baholash obyektining kelib chiqishi to‘g‘risidagi hujjatlarni (oldi-sotdi shartnomalari, qabul qilish dalolatnomalari, boshqalar);
baholash obyekti mansub bo‘lgan bozorning holati va dinamikasi haqidagi axborotni (ishlab chiqarish, sotish holatlari, talab va taklif);
baholash obyektining qiymatini baholash va baholash to‘g‘risida ishonchli hisobotni tuzish uchun zarur bo‘lgan boshqa axborotni yig‘ish va o‘rganishni o‘z ichiga oladi.
Axborotni yig‘ish imkoni bo‘lmaganda yoki ma’lumot mavjud bo‘lmaganda baholovchi baholash to‘g‘risidagi hisobotda buni ko‘rsatishi hamda o‘zi olgan ishonchli axborot asosida mashinalar va uskunalar qiymatini baholash usullarini qo‘llashi zarur.
13. Baholash obyektining qiymatini baholash jarayonida buyurtmachi quyidagilarni taqdim etadi:
mulkdor to‘g‘risidagi ma’lumotlarni (huquqni belgilovchi hujjatlar bo‘lgan hollarda, ularni ilova qilgan holda);
15-son MBMSning 12-bandida ko‘rsatilgan texnik va iqtisodiy hujjatlarni.
14. Baholovchi baholash obyekti mansub bo‘lgan bozorning holati va dinamikasi haqidagi ma’lumotlar, analoglarning narxlari va takliflar haqidagi axborot, shuningdek o‘xshash obyektlar bilan bitimlar to‘g‘risidagi (sanasi, narxi, narxni shakllantiruvchi omillar, axborot manbai va boshqalar) ma’lumotlarni yig‘ishni amalga oshiradi.
15. Baholanishi lozim bo‘lgan barcha obyektlar bo‘yicha qo‘shimcha axborotni yig‘ish baholovchi tomonidan bozorni hamda baholash obyektlarining jismoniy va huquqiy tavsiflari to‘g‘risida axborot manbalarini o‘rganish asosida amalga oshiriladi.
16. Baholash obyektini baholashda quyidagilardan foydalanilishi mumkin:
buyurtmachidan olingan axborotdan;
ishlarni bajarishga jalb qilingan uchinchi shaxslardan olingan, ularning imzolari bilan tasdiqlangan axborotdan;
ixtisoslashtirilgan tashkilotlarning statistika ma’lumotlaridan (tarmoq, tahliliy sharhlar, bozor sharhlari), shu jumladan ommaviy axborot vositalari va Internet tarmog‘ida e’lon qilingan statistika ma’lumotlaridan;
boshqa axborotdan (so‘rov, intervyu natijalari bo‘yicha va boshqa manbalardan olingan), bunda ushbu axborotdan foydalanganlik uchun javobgarlik baholovchiga yuklanadi.
17. Baholovchi tomonidan qo‘llaniladigan usullar bozor holati va dinamikasi to‘g‘risida, shuningdek baholash obyekti bo‘yicha bitimlar haqida (sanasi, narxi, narxni shakllantiruvchi omillar, axborot manbai va boshqalar) axborotdan foydalanishni talab etgan hollarda, baholovchi 15-son MBMSning talablariga muvofiq baholash obyekti tegishli bo‘lgan bozor segmenti to‘g‘risida umumiy axborotni yig‘ishi kerak.
18. Baholash jarayonida foydalaniladigan axborot baholovchi tomonidan baholash uchun zarur bo‘lgan narxni shakllantiruvchi omillarni aniqlash uchun ishonchli va yetarli bo‘lishi lozim.
Buyurtmachi tomonidan taqdim qilingan, shuningdek ishlarni bajarishga jalb qilingan uchinchi shaxslardan olingan axborot quyidagi hollarda ishonchli hisoblanadi, agar:
axborotni taqdim etgan tashkilotning rahbari tomonidan imzolangan va muhri bilan (muhr mavjud bo‘lgan taqdirda) tasdiqlangan bo‘lsa, tegishli manbalarga havola qilinishi lozim bo‘lgan, baholovchi tomonidan ommaviy axborot vositalari, Internet tarmog‘i, so‘rov, intervyu natijalari bo‘yicha va boshqa o‘xshash manbalardan olingan axborot bundan mustasno;
hujjatlar asl nusxadagi hujjatning nusxasi bo‘lgan hollarda axborot tegishli bo‘lgan tashkilotning rahbari tomonidan imzolangan va muhri bilan (muhr mavjud bo‘lgan taqdirda) tasdiqlangan bo‘lsa.
19. Agar buyurtmachi tomonidan taqdim etilgan axborot hajmi va sifati 15-son MBMS talablariga muvofiq baholashni amalga oshirish va baholash obyektlarini baholash to‘g‘risidagi hisobotni tayyorlash uchun yetarli bo‘lmasa, baholovchi baholash bo‘yicha ishlarni bajarishdan bosh tortishga haqli.
20. Baholashni o‘tkazishda baholovchi uchun ma’lum bo‘lgan barcha axborot va hujjatlar qonun hujjatlari talablarini inobatga olgan holda maxfiylik shartlarida qo‘llanilishi shart.
4-§. Baholash yondashuvlari va usullarini qo‘llash
21. 15-son MBMS doirasida baholash obyekti qiymatining hisob-kitobi qiyosiy, xarajat va daromad yondashuvlarni qo‘llagan holda amalga oshiriladi.
Biror-bir yondashuvdan foydalanishning imkoni yo‘qligi yoki cheklanganligini baholovchi baholash to‘g‘risidagi hisobotda tegishli dalillarni keltirgan holda asoslashi lozim.
22. Qiyosiy yondashuv aynan bir xil obyektlar va/yoki analoglarning sotilishiga doir bozor ma’lumotlaridan kelib chiqib baholash obyektining qiymatini aniqlashga asoslanadi. Aynan bir xil obyekt yoki analog bilan bitimlar to‘g‘risida axborot mavjud bo‘lmaganda, ishlab chiqaruvchi zavodlar, yetkazib beruvchilar takliflari to‘g‘risidagi axborot asosida qiyosiy yondashuvdan foydalanish mumkin.
Analoglarni tanlash ularning baholash obyekti bilan texnik, texnologik, jismoniy va iqtisodiy tavsiflari bo‘yicha o‘xshashligi asosida amalga oshiriladi.
23. Mashina va uskunalarni baholashdagi qiyosiy yondashuv quyidagi usullar yordamida amalga oshiriladi:
sotuvlarni to‘g‘ridan to‘g‘ri qiyoslash usuli;
statistik tahlil usullari.
24. Qiyosiy yondashuvda sotuvlarni to‘g‘ridan to‘g‘ri qiyoslash usuli aynan bir xil yoki analog obyektlar narxiga ularning baholash obyektidan farqlanishiga qarab tegishli tuzatishlar (qiymat va/yoki foiz) kiritish orqali qo‘llaniladi.
25. Statistik tahlil usullari korrelatsion va regression tahlil usullari bilan o‘rganiladigan, o‘zgaruvchan usullar o‘rtasidagi statistik aloqalarni aniqlashdan iboratdir.
26. Analoglarni tanlashdagi asosiy talab funksional maqsadiga ko‘ra tarmoq bo‘yicha va konstruktiv-texnologik o‘xshashligi hisoblanadi.
15-son MBMS doirasida qiyosiy yondashuv usullari qo‘llanilganda analoglarni tanlash 15-son MBMSni qo‘llashga doir Uslubiy ko‘rsatmalarning 5-bobi talablarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi.
27. Mashina va uskunalar qiymatini baholashda xarajat yondashuvi tiklanish qiymatini keyinchalik unda jamlangan eskirishning aniqlangan elementlari keltirib chiqargan qadrsizlanishni (jismoniy, funksional va iqtisodiy) hisobga olgan holda hisoblash yo‘li bilan baholash obyektining joriy qiymatini aniqlashga asoslanadi.
28. Xarajat yondashuvi doirasida mavjud bo‘lgan axborotdan kelib chiqib quyidagi usullardan biri qo‘llaniladi:
almashtirish usuli;
turdosh obyekt narxi bo‘yicha hisoblash usuli;
elementma-element hisoblash usuli;
qiymatni indeksatsiya qilish usuli.
29. Almashtirish qiymatini aniqlash uchun almashtirish usuli aynan bir xil obyektlar yoki analoglar to‘g‘risidagi narx axborotini keyinchalik ishlab chiqarish, texnik va texnologik tavsiflardagi tafovutlarga qarab tuzatishlardan, shuningdek vaqt mobaynida narxlar o‘zgarishini hisobga oluvchi tuzatishlardan kelib chiqib qo‘llashni nazarda tutadi.
30. Turdosh obyekt narxi bo‘yicha hisoblash usuli keyinchalik asosiy ishlab chiqarish ko‘rsatkichlaridagi farqlanishlarga tuzatishlar kiritish orqali analog to‘g‘risidagi narx axborotiga (narxi ma’lum bo‘lganda) asoslangan holda baholash obyekti qiymatini aniqlashga asoslanadi.
31. Elementma-element hisoblash usuli baholash obyekti bozor narxi ma’lum bo‘lgan bir nechta agregatlardan iborat bo‘lganda, shuningdek texnik agregatlarni yig‘ish murakkab bo‘lmagan va iste’molchining o‘zi tomonidan bajarilishi mumkin bo‘lgan hollarda qo‘llaniladi.
32. Qiymatni indeksatsiya qilish usuli joriy narxlarga mos keltirish uchun baholash obyektining bazaviy (boshlang‘ich yoki tiklanish) qiymatiga narxlar qimmatlashishining statistik indekslarini qo‘llashga asoslanadi.
33. Daromad yondashuvi baholanayotgan obyektdan bo‘lg‘usi daromadni prognozlash imkoniyatiga asoslanadi.
15-son MBMS doirasida mashina va uskunalar qiymatini baholashga daromad yondashuvini qo‘llash cheklangan xususiyatga ega bo‘lib, uni qo‘llash shartlari quyidagilar bilan belgilanadi:
daromad yondashuvidan xarajat va qiyosiy yondashuvlarni qo‘llashning imkoni bo‘lmagan hollarda foydalaniladi;
daromad yondashuvidan baholashning yakka tartibdagi obyekti bo‘lgan mashina va uskunalar baholangan hollardagina foydalaniladi;
15-son MBMSning daromad yondashuviga tegishli bo‘lgan baholash normalari va qoidalari mashina va uskunalarni yalpi biznes doirasida baholashda qo‘llanilmaydi.
Daromad yondashuvi:
foydani to‘g‘ridan to‘g‘ri kapitallashtirish usuli;
qoldiq usuli;
bir xil samarador funksional analog usuli bilan amalga oshiriladi.
34. Foydani kapitallashtirish usuli baholash obyektidan foydalanishdan keladigan foydani joriy qiymatga keltirishga asoslangan.
Mulkdorning operatsion xarajatlarini chegirgan holda baholash obyektini ijaraga berishdan hosil bo‘lgan yillik pul oqimi foyda sifatida qabul qilinadi.
Foydani to‘g‘ridan to‘g‘ri kapitallashtirish usuli, texnologik majmuadan qat’i nazar, daromad hosil qilishga qodir bo‘lgan yakka tartibdagi obyektidan iborat baholash obyektlariga nisbatan qo‘llaniladi.
35. Qoldiq usuli baholash obyekti tomonidan texnologik majmua sifatida hosil qilinadigan sof operatsion daromadni kapitallashtirishga asoslanadi.
Baholash obyekti texnologik majmua tariqasida tarkibiga kiritiladigan yalpi biznesning ishlab chiqarish bo‘linmasi yalpi biznesga bog‘liq bo‘lmagan holda ishlab chiqarish-texnologik siklni ta’minlashga qodir bo‘lgan alohida mustaqil mulkiy majmuaga ajratilishi mumkinligi qoldiq usulining qo‘llanilishini taqozo etadi.
Ishlab chiqarish bo‘linmasini texnologik majmua bilan ajratish imkoni mavjud bo‘lmaganda baholash obyektining qiymatini baholashga daromad yondashuvi qo‘llanilmaydi.
36. Bir xil samarador funksional analog usuli baholash obyektining qiymatini bozor narxi ma’lum bo‘lgan analoglarning funksional va ishlab chiqarish quvvatlari asosida aniqlashni nazarda tutadi.
5-§. Turli yondashuvlar doirasida olingan baholash natijalarini muvofiqlashtirish va baholash obyektining yakuniy qiymatini aniqlash
37. Baholash obyektining yakuniy qiymati turli yondashuvlar bilan baholashda olingan baholar natijalarini muvofiqlashtirish orqali aniqlanadigan qiymatning yagona miqdori tarzida ifodalanadi.
38. Muvofiqlashtirish turli yondashuvlar bilan olingan baholash natijalariga 15-son MBMSning Uslubiy ko‘rsatmalarida belgilangan tartibda aniqlanadigan tegishli og‘irlik koeffitsiyentlarini qo‘yish orqali amalga oshiriladi.
39. Turli yondashuvlar bilan hisob-kitob qilish yakunlari bo‘yicha olingan baholash natijalari o‘rtasida jiddiy (30 foizdan ortiq) tafovutlar mavjud bo‘lganda ushbu tafovutning sabablari tahlil qilinadi, u baholash to‘g‘risidagi hisobotda aks ettiriladi hamda muvofiqlashtirish uchun baholovchining fikriga ko‘ra eng to‘g‘ri natijalar tanlab olinadi.
Baholovchi qo‘llanilgan baholash yondashuvlari (usullari) natijalarini muvofiqlashtirishdan bosh tortishga va yondashuvlardan birining natijasini yakuniy qiymat sifatida tavsiya etishga haqli. Bunda baholovchi o‘zining rad javobini baholash to‘g‘risidagi hisobotda aks ettirishi va asosli dalillarni keltirishi lozim.
40. Muvofiqlashtirishda baholovchi quyidagilarni hisobga olishi zarur:
baholash maqsadi va baholash natijalaridan foydalanish mo‘ljalini;
baholash obyektining o‘ziga xosligini;
tahlil va hisob-kitob qilishga asos bo‘lgan axborotning to‘liqligini;
baholash yondashuvi baholash obyektiga o‘xshash obyektlarning odatdagi xaridorlari va sotuvchilarining asoslarini aks ettirilishini;
baholash yondashuvining bozor konyunkturasini hisobga olinishini.
41. Muvofiqlashtirish usuli va solishtirma og‘irlikni tanlash, shuningdek keltirilgan barcha mulohazalar va farazlar baholovchi tomonidan baholash to‘g‘risidagi hisobotda asoslantirilishi zarur.
6-§. Baholash to‘g‘risidagi hisobotni tuzish
42. Baholash to‘g‘risidagi hisobot baholovchining professional fikrini ifodalaydi va baholash obyektining qiymatini aniqlash bo‘yicha qilingan ishning hujjatli tasdig‘i hisoblanadi.
43. Baholash to‘g‘risidagi hisobot undan foydalanuvchi baholovchi tomonidan qilingan hisob-kitoblarning mantig‘ini tushuna oladigan va butun ketma-ketligini takrorlay oladigan qilib tuzilishi lozim. Shuningdek, baholash to‘g‘risidagi hisobotdan foydalanuvchi zarur hollarda baholash obyektining qiymatini hisobotda keltirilgan ma’lumotlardan kelib chiqqan holda mustaqil ravishda hisoblash imkoniga ega bo‘lishi lozim.
44. Baholash to‘g‘risidagi hisobotda baholash obyekti to‘g‘risidagi barcha axborot, baholash jarayonida foydalanilgan barcha axborot tavsifi, qilingan tahlil bosqichlari va hisob-kitoblar, olingan natijalarning asoslanmasi, baholash obyektining yakuniy qiymati, baholash bazasining tasdig‘i, baholashning maqsadi, shuningdek baholash natijalari to‘liq va bir xil talqin qilinishini ta’minlovchi barcha farazlar va cheklovchi shartlar bo‘lishi lozim.
45. Hisobot faqatgina baholash jarayonidagi hisob-kitoblar va tahlil qilishda foydalanilgan axborot va ma’lumotlardan iborat bo‘lishi lozim.
Baholash to‘g‘risidagi hisobotda keltirilgan, baholashni o‘tkazishda foydalanilgan yoki hisob-kitoblar natijasida olingan axborotda axborot manbaiga havolalar keltirilishi lozim.
46. Baholash to‘g‘risidagi hisobot quyidagi tuzilishga ega bo‘lishi lozim:
titul varag‘i;
mundarija;
kuzatuv xati (umumlashtiruvchi qism);
qisqartmalar, shartli belgilar, ramzlar, birliklar va atamalar ro‘yxati;
kirish;
asosiy qism;
xulosa;
foydalanilgan manbalar ro‘yxati;
ilovalar.
47. Baholash to‘g‘risidagi hisobot baholovchi (baholovchilar) tomonidan sahifama-sahifa raqamlangan va imzolangan, tikilgan, shuningdek baholovchi tashkilot rahbari tomonidan imzolangan va shu tashkilot muhri bilan (muhr mavjud bo‘lgan taqdirda) tasdiqlanishi lozim.
48. Baholash to‘g‘risidagi hisobotga ilovada baholovchi tomonidan foydalanilgan hamda baholash obyektining miqdor va sifat tavsiflarini belgilovchi hujjatlarning nusxalari bo‘lishi lozim.
49. Baholash to‘g‘risidagi hisobotga baholovchi tashkilotning litsenziyasi, baholovchilarning malaka sertifikatlari va fuqarolik javobgarligini sug‘urtalash polisining nusxalari ham ilova qilingan bo‘lishi lozim.
50. Baholashni o‘tkazishda ayrim hisob-kitoblar baholash to‘g‘risidagi hisobotdagi ushbu hisob-kitoblarga havolalarni ko‘rsatgan holda ilovaga chiqarilishi mumkin.
51. Baholovchi tashkilot baholash to‘g‘risidagi hisobotda aks ettirilgan baholash natijalari uchun qonun hujjatlariga muvofiq javobgar bo‘ladi.
5-bob. Axborotni oshkor etishga qo‘yiladigan talablar
52. Baholash jarayonida foydalanilgan barcha axborot (maxfiy xususiyatga ega bo‘lgani bundan mustasno) baholash to‘g‘risidagi hisobotda, ular baholovchi tomonidan qanday shaklda to‘plangan bo‘lsa, shunday shakl va tartibda ochib beriladi.
53. Maxfiy tusdagi axborot baholovchi tomonidan faqat buyurtmachi va/yoki bunday axborotni taqdim qilgan shaxslar bilan kelishuv bo‘yicha yoxud sudning tegishli qaroriga binoan oshkor etiladi. Foydalanilayotgan axborotning maxfiylik darajasi buyurtmachi va/yoki bunday axborotni taqdim etuvchi yoxud unga bevosita aloqador bo‘lgan shaxslar tomonidan belgilanadi.
54. Baholash to‘g‘risidagi hisobotda barcha ehtimollar va cheklovchi shartlar, shuningdek axborotni oshkor etishga qo‘yiladigan har qanday talablar ochib beriladi.
55. Baholash to‘g‘risidagi hisobot, shuningdek baholovchining baholash faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlari normalariga, mazkur standartga va qabul qilingan boshqa mulkni baholash standartlariga rioya qilinganligi haqidagi bayonotdan iborat bo‘lishi, standartlarning talablaridan har qanday chetga chiqish ko‘rsatilishi va bunday chetga chiqishga tushuntirish berilishi lozim.
6-bob. Yakuniy qoidalar
56. 15-son MBMSning baholash jarayoni va olingan natijani bayon etish, baholashga va yakuniy qiymat to‘g‘risidagi xulosaga daxldor bo‘lgan har qanday farazlar va cheklovchi shartlarni oshkor etish bilan bog‘liq talablaridan biron-bir tarzda chetga chiqilishiga yo‘l qo‘yilmaydi.
57. Baholovchi qonun hujjatlariga muvofiq 15-son MBMSning talablariga qisman yoki to‘liq rioya qilish imkoni bo‘lmagan hollarda, baholovchi baholash obyektining bazaviy qiymatini aniqlash bo‘yicha mos keluvchi hisoblarni va baholashning tegishli tartib-taomillarini amalga oshirishi lozim.
Baholash to‘g‘risidagi hisobotda belgilanishi lozim bo‘lgan qiymatni ko‘rsatish va aniqlash bilan bir qatorda 15-son MBMSning talablaridan chetga chiqishlarning sabablarini dalillar bilan isbotlashi va asoslab berish zarur.
58. Mazkur 15-son MBMS Baholovchi tashkilotlar uyushmasi va O‘zbekiston baholovchilar jamiyati bilan kelishilgan.
Baholovchi tashkilotlar uyushmasi raisi A. ISLAMOV
2017-yil 15-may
O‘zbekiston baholovchilar jamiyati raisi N. MIRZARAXIMOVA
2017-yil 15-may
O‘zbekiston Respublikasi Mulkni baholash milliy standarti (15-son MBMS) “Mashina va uskunalar qiymatini baholash”ga
ILOVA
O‘zbekiston Respublikasi Mulkni baholash milliy standarti (15-son MBMS) “Mashina va uskunalar qiymatini baholash”ni qo‘llash bo‘yicha
USLUBIY KO‘RSATMALAR
Mazkur O‘zbekiston Respublikasi Mulkni baholash milliy standarti (15-son MBMS) “Mashina va uskunalar qiymatini baholash”ni qo‘llash bo‘yicha Uslubiy ko‘rsatmalar (bundan buyon matnda uslubiy ko‘rsatmalar deb yuritiladi) 15-son MBMSni amalda qo‘llash tartibini belgilaydi.
1-bob. Umumiy qoidalar
1. Uslubiy ko‘rsatmalarda quyidagi asosiy tushunchalardan foydalaniladi: