O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Informatika va axborot texnologiyalari fanidan testlarni tuzish, 

o‘quvchilarning bilimini nazorat qilish shakl va usullari 

Test (ingliz – text - tajriba) diagnostika metodi bo’lib, standartsavollar beriladi. 

Test sistemasi o’quvchilarni baholashning boshqa ko’rilganmetodlariga qaraganda 

qanday  afzallikka  ega?  Undan  foydalanishmohiyati  nimada?  Bu  savollarga  jabov 

beramiz. 

1. Barcha o’quvchilarga teng sharoit yaratiladi (vaqt hisobida ham, testsavollarini 

tanlash hisobida ham). 

2.  Ma’lum  vaqt  ichida  ham  o’quvchilarning  keng  doirasini,  hammavzuning  to’liq 

mazmunini qamrab olish mumkin. 

3.  Berilgan  savollarda  tasodifiylik  elementlari  kamayadi,  bu  esaimtihon 

oluvchining noxolisligini yo’qqa chiqaradi. 

4. Imtihon oluvchi va topshiruvchi o’rtasida sub’ektiv fikrni yo’qqachiqaradi. 

5.  Tekshirishga  vaqt  va  kuch  sarflash  kamayadi,  shu  bilan  birgao’qituvchi  va 

o’quvchi ustida nazoratni yengillashtiradi. 

6. Test javoblariga mashina tomonidan tezda statik ishlab chiqish imkoniyatiga ega 

bo’ladi, chunki savol va javoblar standart shaklgaega. 

Testlarni  bir  qancha  turlari  mavjud:  eslash  va  to’ldirish  uchun  testlar;  tanlov 

testlari.  Tanlov  testlari  o’z  navbatida  alternativ,  ko’ptanlovli  va  kesishuvchi  tanlovli 

testlarga bo’linadi. 

---

9 

 

Eslash  va  to’ldirish  turdagi  testlar  o’quvchilarga  gapdagi  yoki  bog’lovchi 

matndagi bo’shliqlarni to’ldirish vazifasini qo’yadi. Masalan: 

1-test. Qolib ketgan so’zni qo’ying. 

Belgili o’zgaruvchanlik -- bu .... olingan belgilar ketma-ketligi. 

A. Qo’shtirnoq. 

V. Qavs. 

S. Dumaloq qavs. 

D. Kvadrat qavs. 

Muqobil test - bu o’quvchi ikkita “ha yoki yo’q” javoblarini tanlashkerak bo’lgan 

vazifalar. 

2-test. Bayt 8 bitdan iboratmi? 

A. Ha 

V. Yo’q 

Kesishuvchi  tanlovli  testlar  bir  qancha  vazifalardan  iborat  bo’lib,bu  vazifalar 

bajarilgandan  so’ng  o’quvchi  olgan  natijalar  va  taxmin  qilingan  natijalar  o’rtasida 

muvofiqni tekshiradi. 

3-test. Har bir son uchun Paskal tilida yozuv toping. 

a) 7 1) 3E -10 

b) 6,0 2) 1 

v) 7,345678 3) 4.E 27 

g) 0,00012 4) 87 8787.8 

d) 0,00000000003 5) 6.0 

e) 4 *1027 6) 999. Ye-11 

j) 2,34455628921 7) 12. Ye-5 

z) 1,000000001 8) 7 

i) 878787,8 9)2.344556 

k) 9,91*10 -12 10) 7. 345678 

Ko’p tanlov testlari vazifa va javoblar to’plamidan (javoblardanbiri to’g’ri) iborat. 

O’quvchi ushbu to’plamdan uning fikriga to’g’ri hisoblangan javobini tanlash kerak. 

4-test. Delphi-bu: 

A. Programma 

V. Programmalash tili. 

S. Yuqori darajali programmalash tili. 

D. Ikkilangan kod tili. 

Informatika va axborot texnologiyalarini o’qitishda olinayotgan nazorat natijalari 

haqiqiyligini ta’minlash uchun maxsus kompyuterli test usullar qabul qilingan: 

---

10 

 

-  O’quv  zahiralariga  murojaatni  maxsus  parollar  va  identifikatorlar  orqali  amalga 

oshiriladi;  testlarning  o’zi  va  natijalari  maxsus  shifrlar  va  kodlar  yordamida 

himoyalanadi;  umumiy  ma’lumotlarga  murojaat  maxsus  vositalar  yordamida  amalga 

oshiriladi 

-  Himoya uchun qo’shimcha qurilmalar, masalan videokamera, pin-kodlarni o’qish 

qurilmalarini qo’llash 

- Test  savollari  va  javoblari  variantlarini  almashtirish  va  javob  uchun  aniq 

belgilangan vaqt o’rnatish 

Informatika va axborot texnologiyalarini o’qitishda testlash. O’quvchilarning IAT 

fanidan  olgan  bilimi  sifatini  baholash  uchun  maxsus  tayyorlangan  materiallar  – 

testlardan  foydalanishimiz  kerak.  Ular  tajriba  to’plashning  har  bir  bosqichi  bo’yicha 

tuzilgan bo’lishi kerak. Test – bu olingan bilimning sifati va darajasini aniqlab beruvchi 

vosita hisoblanadi. 

Testlash  jarayonida  sun’iy  intellekt  va  bilimlar  injeneringidan  foydalanish 

jarayonning mukammal bo’lishiga va natijalarning aniq chiqishiga yordam beradi.  

Talimiy  soatlarda  ko’pincha  real  vaqtda  ishlovchi  testlarni  ko’rish  mumkin.  Bu 

rejimda  test  topshiruvchi  serverdagi  dasturga  to’g’ridan-to’g’ri  muloqot  orqali  javob 

beradi.  Testlar  savollar  va  jabob  variantlari  (qoida  bo’yicha  biri  to’g’ri  qolganlari 

noto’g’ri)  dan  iborat.  O’quvchi  javob  berishi  uchun  kerakli  variant  ustiga  sichqon 

tugmasi  bilan  bosadi  va  keyingi  savolga  o’tishi  mumkin  bo’ladi.  SHu  asnoda  test 

variantlari tugatiladi va foydalanuvchiga u erishgan natija (to’g’ri javoblar soni) hamda 

o’qishni davom ettirish (tugatish) haqidagi xabar chiqariladi. 

Ko’p  yillardan  beri  testlashni  o’tkazish  uchun  xalqaro  standart  mavjud.  Bu 

standartga  ko’ra  o’tish  bali  to’g’ri  javoblar  soni  bilan  emas,  balki,  ma’lum  bilimlarni 

talab qiluvchi testlarga beriladigan javoblar bilan aniqlanadi.  

Kompyuterli test tuzuvchilar bir qator qoidalarga rioya qilishlari kerak: 



 

test testlash maqsadlariga to’g’ri kelishi kerak; 



 

bilimlar qiymatini o’tiladigan darslarning umumiy tizimida aniqlash kerak; 



 

testning formasi va mazmuni orasida aloqa bo’lishi kerak; 



 

test topshiriqlari mazmun jihatdan to’g’ri bo’lishi kerak; 



 

test mazmuni o’tilgan materiallarning mazmuniga mos kelishi kerak; 



 

test fanning zamonaviy darajasiga mos kelishi kerak; 



 

test mazmuni mukammal va muvozanatlangan bo’lishi kerak; 



 

test mazmuni tizimli, shu bilan birga variantlarga ega bo’lishi kerak. 

---

11 

 

Har  bir  test  boshlanishida  masalani  yechish  uchun  qisqa  ko’rsatma  beriladi. 

Masalan:  “To’g’ri  javobni  tanlang  ...”,  “Eng  to’g’ri  javobni  tanlang...”,  “bo’sh 

maydonga mos javobni tanlang...” va h.k.  

Informatika  va  axborot  texnologiyalari  fanidan  testlarni  yaratishda  eng  avval 

qismlarga  mo’ljallangan  yo’nalishga  asoslangan  bo’lishi  kerak.  Bunda  bitta 

o’quvchining bilim, malaka va ko’nikmasi kutilgan natijalar bilan taqqoslanadi.  

Testlash  jarayonida  boshlash,  davom  ettirish,  to’xtatish  va  tugallash 

imkoniyatlarini  yaratish  kerak.  Testni  boshlashdan  oldin  qatnashchi  tizimga  o’zini 

tanishtirishi (autentifikatsiyadan o’tishi) kerak. 

Lomovtseva  N.V.  o’quvchilarni  masofaviy  o’qitishda  nazoratini  tashkil  qilishda 

ko’zda tutilishi kerak bo’lgan quyidagi asosiy printsiplarini ajratadi: 



 

Ob’ektivlik printsipi  – informatika va axborot texnologiyalarini o’qitishda bilish 

faoliyati sub’ektiv faktorga minimal ta’sir vaqtida baholanishi kerak. 



 Demokratiklik  printsipi  –  informatika  va  axborot  texnologiyalarini  o’qitishda 

hamma o’quvchilar, nazorat topshiruvchilar uchun bir xil sharoit yaratilishi kerak. 



 Ommaviylik  va  qisqa  muddatlilik  printsipi  –  Informatika  va  axborot 

texnologiyalarini  o’qitishda  nazorat  iloji  boricha  qisqa  muddatdao’tkazilishi  va  iloji 

boricha ko’proq o’quvchilarning bilimini sinash kerak. 

Umumiy  o’qitish  nuqtai-nazaridan  Informatika  va  axborot  texnologiyalarini 

o’qitish o’zaro aloqada bo’lgan va o’zaro bog’liq quyidagi tizimlardan iborat deyishimiz 

mumkin:  ma’lumotni yetkazib berish, materialni mustahkamlash, bilimlarni tekshirish, 

o’quvchilar muvaffaqiyatlarini saqlash. 

Nazorat turlari, uni o’tkazish tartibi va mezonlari o’quv ishlari bo’yicha direktor 

o’rinbosarlari  tavsiyasi  bilan  umumiy  o’rta  ta’lim  maktabining  o’quv-uslubiy 

Kengashida  muhokama  qilinadi  va  tasdiqlanadi  hamda  har  bir  fanning  ishchi  o’quv 

dasturida mashg’ulot turlari bilan birgalikda ko’rsatiladi.  

Reyting  nazorati  jadvallari,  nazorat  turi,  shakli,  soni  hamda  har  bir  nazoratga 

ajratilgan  maksimal  ball,  shuningdek  joriy  va  oraliq  nazoratlarning  saralash  ballari 

haqidagi ma’lumotlar fan bo’yicha birinchi mashg’ulotda o’quvchilarga e’lon qilinadi.