O`zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi

4. Soliq turlari.

Har bir davlatda soliq tizimi o`ziga xos tashkil qilingan. Shu bilan birga soliqka tortish ob'ektlarida bir qator umumiyliklar mavjud. Soliqlar davlat tomonidan fiskal siyosat o`tkazish mikyoslarida undiriladi va majburiy xarakter kasb etadi.

Soliqlar ikki xil bo`ladi : to`g`ri va egri soliqlar.
To`g`ri soliqlarga - davlat tomonidan soliq to`lovchilar, daromadi yoki mol-mulkidan to`lanadigan soliqlar kiradi.
To`g`ri soliqlarga :
Daromad solig`i - asosan ish haqidan va daromadning boshqa turlaridan chegirib qolish bilan undiriladi..
Mulk soliqlari- bizda bu soliq paydo bo`lganiga unchalik ko`p vaqt bo`lgani yo`q. Rivojlangan mamlakatlarda esa bu soliq davlat byudjetining katta qismini tashkil etadi. Bu shaxsiy uy lar, dala va yer uchastkalari soliqlari hisoblanadi. Firma daromadlariga solinadigan soliqlar. Ular ham davlat daromadlarining muhim manbalaridan hisoblanadi. Har bir firma o`zining foydasidan bir qismini davlatga to`lashga majbur.
Kapitalning o`sishiga solinuvchi soliq mol-mulk oldi-sotdisidan olinadigan daromaddan undiriladi. U mol-mulkning bozor narxi bilan uni xarid qilish narxi o`rtasidagi farq natijasida hosil bo`lgan daromaddan undiriladi.
Egri soliqlarga- tovar va xizmatlar narxiga ustama qo`yiladigan soliqlar kiradi. Bu soliqlarning to`lovchisi iste'molchi hisoblanadi.
Qo`shimcha qiymat solig`i egri soliqlarga kiradigan soliq bo`lib, u ishlab chiqarish yoki muomalaning har bir bosqichida qo`shilgan qiymat qismidan undiriladi. Bu soliq xarid va sotish narxlari o`rtasidagi ayirmadan iborat qo`shilgan qiymatdan hisoblanadi. So`ngra bu soliq tovarning uzil-kesil narxiga kushiladi, ya'ni bunda ishlab chiqaruvchining emas, balki iste'molchining daromadi soliq solish ob'ekti bo`ladi. Qo`shilgan qiymat solig`i mamlakatimizda 1992 yilda kiritilgan bo`lib, barcha soliqlar summasining kattagina qismini tashkil etadi.
Tovar sotishdan olinadigan daromad soligi. Bu soliq qo`llanadigan mamlakatlar (masalan, AQSh da), har bir chakana savdo magazinida sotiladigan tovar uchun xaridor tovarning narxiga qo`shib soliqni ham to`laydi. Bu soliq tovar narxining aniq foizini tashkil etadi. Xaridorlardan tushgan bu soliq maxalliy byudjetiga kelib tushadi.
Aksizlar. Bu soliqlar ba'zi bir konkret tovar turlarini ishlab chiqaruvchi va iste'mol qiluvchilardan olinadi. Masalan, sigaretalar, spirtli ichimliklar, benzin va h.k.
Ijtimoiy sug`urtaga mablag`lar, barcha firmalar tomonidan ish haqining ma'lum foizi sifatida ajratiladi. Bu mablag`lar byudjetning boshqa daromadlari bilan «ajralib» ketmaydi, balki pensiyalarga, bolalarga beriladigan nafaqalarga, kasallik byulletenlari va dekret otpuskalariga sarflanadigan maxsus fondni tashkil etadi.