O`zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi

3.Talab va taklif o`zgarishining to`rt qoidasi :

1. 
   Talabning ortishi muvozanatlashgan narx va muvozanatlashgan tovar miqdorining o`sishiga olib keladi.
   
2. 
   Talabning kamayishi muvozanatlashgan narx va muvozanatlashgan tovar miqdorining pasayishiga olib keladi.
   
3. 
   Taklifning ko`payishi muvozanatlashgan narxning pasayishini va muvozanatlashgan tovar miqdorining ortishini keltirib chiqaradi.
   
4. 
   Taklifning qisqarishi muvozanatlashgan narxning ortishi va muvozanatlashgan tovar miqdorining kamayishini keltirib chiqaradi.
   

Narx yuqori bo`lganda talab qisqarishi, ya'ni taklif talabdan ancha ortiqcha bo`lishi va narx past bo`lganda talab taklifdan ko`p bo`lishi bozor uchun tabiiy bir holdir. Talab, taklif, bozor narxning va xarid qobiliyatlarining o`zgarishiga qarab tebranib turadi. Bu holat talab bilan taklif tenglashguncha davom etaveradi.


4.Bozor muvozanati va bozor narxi.
Talab va taklif bozorning ikki tomoni sifatida har xil omillar ta'sirida o`zgarib turadi. Ularning bog`lanishi narx orqali bo`ladi. Talab va taklifning mos kelishi bozor iqtisodiyotining eng muhim talabidir, chunki faqat shunday sharoitda iqtisodiy o`sish yuz beradi.
Har bir xaridor muayyan pul so`mmasi evaziga ko`proq va sifatli tovarlar olishga, ya'ni mumkin qadar arzon sotib olishga intiladi. Sotuvchi esa bunga teskari maqsad qo`yadi : u esa o`z tovarini mumkin qadar qimmatga sotishga intiladi. Shu sababli bozorda sotuvchi narxi va xaridor narxi mavjud bo`ladi.
Bozorda tovar narxining shakllanishiga talab va taklif qanday ta'sir etadi ?
Bu fikrni jadval orqali izohlaymiz.

1 kg go`sht narxi (so`m)	Talab qilingan go`sht miqdori (tonna)	Taklif qilingan go`sht miqdori (tonna)	Talabning va taklifning oshib ketishi (Q, -)
1200	8	1	+7
1400	6	2	+4
1600	4	4	+-0
1800	2	6	-4
2000	1	8	-7

Jadvaldan ko`rinadiki, faqat 1 kg go`shtning narxi 1600 so`m bo`lgandagina qo`yilgan talab va tovar taklifi teng. Bozorda taklif qilingan tovar miqdori bilan talab qilingan tovar miqdori teng bo`lgan sharoitdagi narx muvozanat narxi deyiladi.

Bu grafik quyidagi holatni aks ettiradi.

P
D ortiqcha taklif S
2000
1800
1 600 ye - bozor muvozanati
1400

1200 ortiqcha talab

S D
O
1 2 4 6 8 Q
Demak, talab va taklif miqdorlari bir-birlari bilan doimo ma'lum nisbatda bo`ladi, bu nisbatlar o`zgarib turadi. Talab miqdori bilan taklif miqdori o`rtasidagi nisbat bir-biriga teng bo`lgan holat bozor muvozanati deyiladi. Bozor muvozanati bozordagi talab va taklifning ham miqdor, ham tarkib jihatdan bir-biriga muvofiq kelishidir. Agar shunday muvofiqlik bo`lmasa, bozor muvozanati izdan chiqqan bo`ladi. Talab va taklif uzoq vaqt bir-biridan ajralib qolsa bozor o`zining me'yoridagi holatini, qiyofasini yo`qotadi. Bozor muvozanati talab va taklifning mutloq va abadiy mosligi emas. Bunday moslik umuman olganda barcha tovarlarga nisbatan va uzoq davrga xos bo`lishi mumkin. Ayrim tovarlarga nisbatan moslikning buzilishi muqarrar. Bozor muvozanati va muvozanatli narx har doim mavjud bo`lib turmaydi, ularga ta'sir qiluvchi omillar muvozanatlikning buzilishiga sabab bo`ladi. Ammo iqtisodiyotda ushbu muvozanatga doimo intilish mavjud.