O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi toshkent viloyati oqqo`RG`on tumani xalq ta’limi muassasalari faoliyatini

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI 

                    TOSHKENT VILOYATI OQQO`RG`ON   TUMANI 

XALQ TA’LIMI MUASSASALARI FAOLIYATINI 

 METODIK TA’MINLASH VA TASHKIL ETISH BO`LIMI 

 

 

 

 

 

 

  

 

49-

UMUMIY O`RTA TA’LIM MAKTABI  

ONA TILI VA ADABIYOTI FANI O`QITUVCHISI 

MUROTOVA SADOQATNING 8- SINF UCHUN 

“SO`Z BIRIKMASI VA GAP ” MAVZUSIDAGI  

DARS ISHLANMASI 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MAVZU: SO`Z BIRIKMASI VA GAP 

 

Darsning maqsadi: 

1. Ta`limiy: so`z birikmasi va   gap, ular o`rtasidagi  farq  yuzasidan  tushunchalar  

berish. 

2. Tarbiyaviy: o`quvchilar ongiga  umuminsoniy qadriyatlarni singdirish. 

3.  Rivojlantiruvchi:  o`quvchilarning    mustaqil  va  ijodiy    fikrlash    ko`nikmalarini  

rivojlantirish. 

 

Darsning shiori: 

Qoidani unutma 

Ma`nodan uzoq ketma 

Gapni cho`zma oz gapir 

Keng ma`noli soz gapir. 

Darsni tashkil etish texnologiyasi:  

Metod: aqliy hujum,VENN diagrammasi, tushunchalar tahlili 

Dars  turi: yangi bilim beruvchi. 

Dars  usuli: noan`anaviy. 

Darsda  qo`llaniladigan  vosita.  I.Karimovning  „Yuksak  ma`naviyat  –  yengilmas 

kuch“  asari,  proyektor,  perfokartalar,  tarqatmalar,  slayd,    rasmlar,  markerlar,  A-4 

o`lchamdagi qog`ozlar 

DARSNING BORISHI 

I.  Tashkiliy  qism:  (2 daqiqa) 

a)  sinf tozaligini tekshirish; 

b) davomatni aniqlash; 

d) sinf o`quvchilarini   uchta guruhga ajratish va guruhlarni  nomlash.  

Guruhlar nomi. “Topqirlar”,   “Bilimdonlar”,   “Zukkolar” 

II.    O`tilgan  mavzuni  takrorlash  (12    daqiqa  ).  O`quvchilarning  o`tilgan 

mavzular yuzasidan olgan bilim va egallagan ko`nikmalari 3 bosqichda tekshiriladi.  

1-bosqich.  O`quvchilar  diqqati  quyidagi  grammatik  topishmoqqa  qaratiladi.  (shu 

o`rinda  “Aqliy hujum”usulidan foydalaniladi).  

Namuna:  

Qalam bilan yozamiz, 

Men bilan sen yozamiz. 

Bunda ikki “bilan”  bor. 

Bir-biridan farqi bor, 

Toping, qanday farqi bor? o`quvchilar tomonidan  topishmoqning  javobi aytiladi.  

2-bosqich.   So`z  birikmasi  yuzasidan  o`tilgan  mavzularni  takrorlash  maqsadida 

o`quvchilarga perfokartalar tarqatiladi va ular bilan ishlash tartibi tushuntiriladi. Slaydda 

quyidagilar aks ettiriladi.  

A – Bitishuv usuli 

B – Moslashuv usuli 

D – Boshqaruv usuli 

So`ngra    o`qituvchi  birin-ketin  quyidagi  so`z  birikmalarning  har  birini  navbati 

bilan  2-3  martadan  o`qiydi.  So`z  birikmalari  proyektor  orqali  ekranda  ham  ko`rsatilib 

turiladi.  O`quvchilar  so`z  birikmalarini  diqqat  bilan  tinglab  kerakli  ustundan  to`g`ri 

javobni X shaklida belgilaydilar.   

 

1. Uy qurmoq     (boshqaruv) 

2. Birga kelmoq    (bitishuv) 

3. Zavq bilan kuylamoq    (bitishuv) 

4. Gilos danagi     (moslashuv) 

5. Qalam bilan chizmoq    (boshqaruv) 

6. Bizning uy    (moslashuv) 

 

Perfokartalardan namuna:  

 

     

   

   

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

  

 

 

 

 

  

To`g`ri javoblar soni _________ ta.    

Bahosi:__________ 

 

 

O`qituvchi  tomonidan  oldindan  javoblar  belgilangan    perfokarta    tayyorlangan.  

O`quvchilarning  perfokartalari  yig`ib  olingandan  so`ng  tekshiriladi  va  baholanadi. 

(bunda  o`quvchilarning  tayyorlagan  perfokartasi  ustiga  o`qituvchining  perfokartasi 

qo`yiladi  va  to`g`ri  javoblar  aniqlanadi).  So`z  birikmasi  mavzusi  yuzasidan 

o`quvchilarning egallagan bilim va ko`nikmalari  shu yo`sinda  tekshiriladi. 

3-bosqich.  Guruhlar  diqqatiga  quyidagi  jadval  havola    (slayd  ko`rsatiladi)  etiladi 

(“Tushunchalar tahlili” metodidan foydalaniladi).  

 

Topshiriq: jadvalda berilgan tushunchalarga izoh yozish.  

 

t-r 

Tushuncha 

Mazmuni 

1 

So`z 

 

2 

Qo`shma so`z 

 

3 

So`z birikmasi 

 

4 

Erkin bog`lanma 

 

5 

Turg`un bog`lanma 

 

6 

Gap 

 

 

 

Guruhlar  taqdimoti  o`tkazilgandan  so`ng    ekranda  quyidagi  jadval  ko`rsatiladi. 

Guruhlarning  javoblari  to`g`ri  javobga  to`liq  yoki  qisman  to`g`ri  kelishiga  qarab 

rag`batlantiriladi. 

 

T-r 

Tushuncha 

Mazmuni 

1 

So`z 

Leksik hodisa, tushuncha anglatadi 

2 

Qo`shma so`z 

Tushuncha  anglatadi,  qismlari  orasidagi 

grammatik 

aloqa 

yo`qolgan, 

bitta 

so`roqqa  javob  beradi,  umumiy  bir 

urg`uga ega. 

3 

So`z birikmasi 

Grammatik  hodisa,  qismlari  alohida 

so`roqqa va alohida so`z urg`usiga ega. 

4 

Erkin bog`lanma 

So`z birikmasi 

5 

Turg`un bog`lanma 

Ibora 

6 

Gap 

Grammatik hodisa, fikr anglatadi 

 

III. Yangi mavzuning  bayoni: (12 daqiqa). Darslik bilan ishlash. Darslikdagi 92, 

93-mashq bajariladi.  

Guruhlarga topshiriq: 

So`z  birikmasining  gapdan  farqini  aytish  va  izohlash.  (o`quvchilarning  mustaqil 

fikrlashi  va  ijodiy  tafakkuri    rivojlantiriladi).    Navbatdagi  topshiriq  bo`yicha  har  bir 

guruh  “Venn  diagrammasi`dan  foydalanib  so`z  birikmasi  va  gap  o`rtasidagi  farq  va 

umumiy tomonlarini topadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

So`ngra  o`qituvchi  tomonidan  quyidagi  “Bilib  oling!”  rukni  ostida  grammatik 

tavsif havola etiladi.  

 

 

 

 

 

 

IV.  Yangi  mavzuni  mustahkamlash (16 daqiqa)   

         

94-mashq  og`zaki  bajariladi.  95-mashqdagi  oling  so`zi  1-guruh,  qurdilar  so`zi     

2-guruh,  g`oliblardanmiz  so`zi  asosida  3-guruh    tomonidan  so`z  birikmalari  tuziladi. 

Berilgan  javoblar    A  4  formatli  qog`ozda  o`z  aksini  topadi.  Guruhlar  bir-birlarining 

javoblarini  tekshirib  taqdimot  o`tkazishadi.  So`ng  har  bir  guruh  bittadan  savol  va 

topshiriqqa jabob beradilar. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

V. Faol guruhni aniqlash, o`quvchilarni  baholash  va  baholarni  izohlash  (3 

daqiqa). 

 

VI. 

Uyga  vazifa  ko`p variantli tarzda  beriladi (2 daqiqa.) 

1-guruhga: “Yurtimning obodligi” mavzusida ijodiy matn yaratish. 

2-guruh:    adabiyot  darsida    o`qilgan  asardan  qiziqarli  voqea  qismidan 

boshqaruv munosabatli so`z birikmalari yozish. (10 ta). 

3-guruh:  “Kechasi  tiniq  osmonda  yulduzlar  charaqlaydi”  gapidagi  so`z 

birikmalarini aniqlash va yozish.