|
49
3.2.
O‘qitishning faol va interfaol metodlari: ta’rifi,
xususiyatlari
Faol metod - o‘qituvchi va o‘quvchining o‘zaro hamkorligining shakli, bunda
o‘quvchi passiv tinglovchi emas, balki o‘qituvchi bilan birday faollikka ega. Passiv
metodda o‘qituvchi avtoritar, faol metodda esa o‘qituvchi-o‘quvchi munosabatlari
demokratik ko‘rinishda bo‘ladi.
Agar o‘qituvchi o‘qitish jaraenida faol metodlarni qo‘llasa, o‘quvchi dars
jaraeniga qiziqadi, uning faol ishtirokchisiga aylanadi. O‘quvchi tayer ma’lumotni
eslab qolishidan ko‘ra, zarur bo‘lgan xulosalarni mustaqil ravishda, bahs, fikrlash,
amaliy tajriba orqali o‘zi chiqarsa, foydaliroq bo‘ladi. Bunday yo‘l bilan egallangan
bilimlar haqiqatan ham o‘quvchining shaxs sifatida rivojlanishiga asos
bo‘ladi.Biologiyani o‘qitishda foydalaniladigan faol metodlar guruhiga o‘qitishning
muammoli-izlanish metodlari, mantiqiy metodlar, mustaqil ishlash metodlari,
o‘quvchilar faoliyatini rag‘batlantirish va asoslash metodlari, nazorat va o‘z-o‘zini
nazorat qilish metodlari kiradi.
Faol metodlar muammoli vaziyatlarni vujudga keltirib, o‘quvchilarning
kichik guruhlarida hamkorlikda ishlab, muammoni hal etish, murakkab savollarga
javob topish jarayonida alohida ob’ekt, hodisa va qonuniyatlarni
tahlil qilish
ko‘nikmalari va bilimlarini
faollashtirishga asoslangan faol bilish faoliyatini taqozo etadi. SHu sababli,
biologiyani o‘qitishda reproduktiv metodlar bo‘lgan og‘zaki bayon, ko‘rgazmali va
amaliy metodlar bilan birgalikda muammoli izlanish va mantiqiy metodlardan
foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Buning uchun o‘qituvchi mazkur
metodlarning o‘ziga xos xususiyatlari, ular tarkibiga kiradigan metodik uslublarni
to‘g‘ri anglashi va o‘z o‘rnida samarali foydalanish ko‘nikmalarini egallagan bo‘lishi
lozim.
Interfaol metodlar faol metodlarning zamonaviy ko‘rinishi, deb ham
qaraladi. “Interfaol” so‘zi (inglizcha «Meg» - o‘zaro, «as1» - harakat qilmoq), kim
bilandir birgalikda harakat qilish, hamkorlik qilishni anglatadi. Interfaol metodlar
50
deganda ta’lim oluvchilarni faollashtiruvchi va mustaqil fikrlashga undovchi, ta’lim
jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo‘lgan metodlar tushuniladi. Faol
metodlardan farq qilib, dars jarayonida o‘quvchilar o‘qituvchi va o‘quvchilar bilan
o‘zaro hamkorlikda bo‘ladi. O‘qituvchi dars jarayonini tashkil etish va o‘quvchilarni
qo‘yilgan dars maqsadlariga erishishiga yo‘naltiruvchi vazifasini bajaradi.
O‘qitishning interfaol metodlari o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash, mustaqil ishlash,
vaziyat va sabablarni tahlil qilish, qaror qabul qilish qobiliyatlarini rivojlantirishga
yordam beradi.
Interfaollik deganda o‘quvchining o‘quvchi bilan hamkorlikda yoki
kompyuter bilan muloqoti o‘zaro ta’sir ko‘rsatish rejimida ishlashi tushuniladi.
Interfaol o‘qitish, avvalo, dialog tarzda o‘qitish, muloqot jarayonida barcha
ishtirokchilar tomonidan hamkorlikda muammolarni hal
etilishidir. O‘qitishning interfaol metodlarining quyidagi xususiyatlari mavjud:
insonning muhim hayotiy ehtiyoji bo‘lgan muloqot o‘qitish jarayonining barcha
bosqichlarida qo‘llaniladi; o‘qitish jarayonida o‘quvchilarga o‘z kuchi, bilimi,
iqtidorini namoyon etishga teng imkoniyatlar beriladi; o‘quvchilarning kichik
guruhlarda hamkorlikda ishlashida ijtimoiy-psixologik jihatdan qulay muhit yaratilib,
muloqotda bosqichma- bosqich va samarali ishtirok etishga zamin tayyorlanadi;
o‘quvchilar muloqotda faol ishtirok etishlari uchun faqat eshitishlari etarli emas, balki
eshitganlarini tahlil qilish, fikr yuritish, fikrlarning asosli va tushunarli bo‘lishiga
erishish lozimligini anglaydilar; o‘quvchilar bilan hamkorlikda, kichik guruhlarda
ishlash orqali qo‘yilgan vazifalarni talab darajasida bajarish, olingan natijalarni tahlil
qilish, ularning to‘g‘riligini tekshirib ko‘rish, taqdim etish va boshqa guruhlar
tomonidan e’tirof etilishlariga erishiladi.
Interfaol o‘qitishning asosiy mohiyati shundaki, o‘qitish jarayonida barcha
o‘quvchilar bilish jarayonining faol ishtirokchisiga aylanadi, ular muhokama
etilayotgan muammolarni, voqea va hodisalarning rivojini tushunadi, muammoli
vaziyatlarni anglaydi, uni hal etish yo‘llarini izlab, eng maqbul variantni tavsiya
etadi.
O‘quv materialini o‘rganish, muammoni hal etish bo‘yicha turli
variantdagi echimni tavsiya etishga asoslangan bilish jarayonida o‘quvchilarning
hamkorligi har bir o‘quvchiga guruh muvaffaqiyati uchun o‘z ulushini qo‘shishga,
ular o‘rtasida fikr, axborot va tajriba almashinuviga zamin tayyorlaydi. Ushbu
hamkorlik samimiy, qulay ijtimoiy psixologik, o‘zaro yordam muhitida sodir
bo‘lganligi uchun, o‘quvchilar nafaqat yangi bilimlarni o‘zlashtiradilar, balki
o‘zining bilish faoliyatlarini rivojlantiradi, uni yuqori darajaga ko‘tarib, hamkorlikka
kirishishga imkon beradi.Interfaol usullardan foydalanilgan darslarda bitta
51
o‘quvchining ustunlik qilishi, uning o‘z fikrini o‘tkazishiga yo‘l qo‘yilmaydi,
o‘quvchilar tanqidiy fikr yuritish, axborot manbalari va vaziyatni tahlil qilish,
murakkab muammoli vaziyatlarni hal etish, o‘rtoqlarining fikrini tahlil qilib,
asoslangan xulosalar chiqarish, munozarada ishtirok etish, boshqa shaxslar bilan
muloqotga kirishish ko‘nikmalarini egallaydilar. Interfaol metodlarning fo‘llanilishi
o‘quvchilarda, ayniqsa, kommunikativ, milliy va umummadaniy, axborot bilan
ishlash kompetensiyasi shakllanishiga imkon beradi.
Biologiya fanini o‘qitishda o‘qituvchi metodlarning o‘ziga xos
xususiyatlarini to‘liq anglashi va o‘z o‘rnida samarali foydalanish ko‘nikmalarini
egallagan bo‘lishi lozim.
Biologiya fanini o‘qitish jarayonida tanlangan o‘qitish metodlari biologik
bilimlar va ko‘nikmalarni egallashni ta’minlashi kerak. Biologiyaning ko‘pgina
mavzulari amaliy xarakterda bo‘lib, ularni faoliyat orqali hal qilish talab qilinadi.
O‘quvchilar diqqatini nazariy bilimlarni
o‘rganishga va maqsadni arzirli natijalarni qo‘lga kiritishga qaratish kerak,
shuningdek, o‘quvchilardan muhim nazariy bilimlarni egallash bilan bir qatorda, o‘z
ustida mustaqil ishlashlari ham zarurligi talab etiladi.
Nazariy bilimlarni eshitib o‘rganish orqali egallash xotira uchun ma’lum
qiyinchiliklarni tuzdiradi va yana o‘z-o‘zini boshqarish jarayonini buzadi. SHu
sababli, o‘z-o‘zini boshqarishni va dars davomida o‘qitishni o‘zida jamlagan o‘qitish
metodlaridan foydalanish juda muhim. Amaliy metodlarni qo‘llashning ijobiy
natijalari shundaki, ular o‘quvchilarni tanqidiy o‘ylashga, rejalashtirishga, savollarga
javob topishga, bahslashishga va echim topishgaruhlantiradi.
Tabiatga sayohat va o‘quv-er maydonchasidagi ishlar kabi mashgulotlar
o‘quvchida amaliy va bilim, ko‘nikmalarni rivojlantiradi, fanga qiziqishini orttiradi.
Bunday mashg‘ulotlar o‘quvchining tabiat va atrof-muhitni kuzatishiga sharoit
yaratadi, shuningdek, sinf xonasida egallagan bilimlarini sinashga, ularni tajribada
interfaol metodning sxemasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
