O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi o’zbekiston milliy universiteti

Tuproq chirindisini quyidagi guruxlarga ajratish mumkin:

• 
  endignna chiriy boshlagan yoki yarim chirigan o’simlik va hayvonot dunyosining organik- qoldiqlaridan iborat bo‟lganan dag‘al gumus
  
• 
  mikroskopda ko’rib farqlanadigan tiniq bo’lmagan «ko’mir bulakchalari» dan borat bo’lgan ineret gumus;
  
• 
  anchagina. lekin to’liq gumifikatsiyaga uchramagan. chirigan va fragmentar o’simlik qoldqlaridan iborat bulgan moder gumus;
  
• 
  yuqori darajada disperslangan, ochqung’ir rangdan to deyarli qora rangdagi qo’ng’ir rangli Tuproq mineral qismi bilan gomogen massa hosil kiluvchi mull gumus va bosh qalar.
  

Bulardan tashqari uz navbatida tuproqda doimiy mavjud bulgan bu moddalarni kimyoviy nuktai nazardan qaraganda tuproq hosil bo’lish jarayoni natijasida hosil bo’ladigan tuproqning o’ziga xos bo’lgan va xos bo’lmagan moddalarga ajratiladi.

Tuproq gumusining miqdorini taxlil amaliyotida qo’llaniladigan xozirgi vaqtdagi mavjud uslublar yordamida tuproq, tarkibidagi hamma organik modda ma’lum qismigina aniqlaniladi va hisoblab chiqiladi. Bu fikrni o’z vaqtida akademik K.K.Gedroys va Ye.V. Arinushkinalar ham kursatib o’tganlar. Bunda, kimyoviy reaktivlar organik moddaning granulometrik jixatidan yirik bo’lgan qismiga ta’sir eta olmaydi. Tuproq organik moddasi to’liq miqdorda aniqlanmay qoladi. Vaxolanki tuproq organik qismining bu guruxiga kiruvchi, nisbatan dag’al shakldagi, hali gumusga aylanib ulgurmagan organik moddalarini tuproqning umumiy fizik, suv, havo, ozuqa, issiqlik va boshqa xossa-xususiyatlari va rejimlariga ta’siri juda kattadir [2,3].

Demak, amaliyotda mavjud bo’lgan va qo’llanilib kelinayotgan tuproqdagi gumus miqdorini aniqlash uslublari tuproq unumdorligini belgilashda tuproq organik moddasi dag’al qismining ahamiyatini cheklanishiga olib keladi. Chunki, mavjud uslublar aniqlanmay qolayotgan tuproq organik moddasi dag’al qismining miqdori yuqorida ko’rsatib o’tilganidek, tuproq xossa va xususiyatlarini belgilashda, tuproq unumdorligini baholashda ma’lum darajada muhim rol o’ynaydi. Lekin, tuproq chirindi qismining umumiy miqdori mavjud uslublar imkoniyatida to’liq taxlil etilmaydi va yetarli darajada ifodalanmay qoladi. Bundan tashqari tuproq organik moddasining to’liq zaxirasini aniqlash tuproqning madaniylilik darajasini tuproqda ishonchli va asosiy kursatkich bo’lib qolishi mumkin.

Shuning uchun, yuqoridagilarni hisobga olgan xolda tuqroq organik moddasini uglerod birikmalaridan tashkil topgan umumiy organik moddasi uglerodini va gumusi uglerodini alohida-alohida aniqlash original uslubini yoki modifikatsiyalangan uslublarini topish lozim bo’ladi. Bunda tuproqning yalpi kimyoviy elementlarini taxlil etish jarayonida aniqlanadigan «kuydirishda vazn yuqotish 7T7.::) nazardan qoldirish kerak emas. Bu haqda L.N. Aleksandrova va O.V. Jkvalarning [25] gumifikatsiyaga uchramagan organik qoldiqlarni aloxida aniqlash to’g’sidagi fikrlari ham diqqatga sazovordir.

Tuproq organik qismining - organik moddasining tuproqda uchraydigan hamma xillarining miqdorini aniqlovchi, ya’ni tuproqdagi organik uglerodning umumiy miqdorini o’zida aks ettiruvchi yangi uslubni topish, ishlab chiqish yoki borlarini modifikadiyalash tadqiqot oldiga quyilgan asosiy muammodir va bu masalani tezroq hal etish xozirgi davrning kechiktirib bo’lmas talabidir.