O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi nаvоiy vilоyat pedаgоg kаdrlаrni qаytа tаyyorlаsh vа mаlаkаsini оshirish instituti

MILLIY HUNARMANDCHILIK

---

14
O‘zbek xalq amaliy san’ati qadim zamonlardan beri mag‘rubu mashriqda dong
taratib keladi va insoniyat madaniyatida o‘ziga xos muhim o‘rin egallaydi. Ayniqsa
hozirgi kunda xalq amaliy san’atiga bo‘lgan e’tibor kuchaymoqda. Xalq amaliy
san’ati bu eng nozik san’at hisoblanib, kishilarga estetik zavq shavq bag‘ishlaydi.
Xalq amaliy san’atining har bir turida uchraydigan, har ibr turiga go‘zallik
baxsh etuvchi tasviriy san’at turlaridan biri hisoblangan nozik san’at “naqqoshlik”
san’atidir. Eng avvalo biz o‘zbek xalq amaliy san’atining turlarini bilib olishimiz
shartva zarurdir.
-Kashtachilik;
-Kulolchilik;
-Uymakorlik; (yog‘och va ganch)
-Zardo‘zlik;
-Zargarlik;
-Duppido‘zlik;
-Pichoqchilik;
-Toshtoroshlik;
-Misgarlik;
-Beshiksozlik;
-To‘qish san’ati:
Ushbu yuqorida nomlari sanab o‘tilgan san’at tarlari bilan badiiy
hunarmandlarimiz shug‘ullangan va hozirgi kunda jahonga mashhur bo‘lgan
O‘zbek xalq amaliy san’atining rivojlanishiga hissalarini qo‘shib kelmoqdalar. Biz
o‘qituvchilar badiiy hunarmand ustalar ijodi bilan o‘quvchilarimizni tanishtirib
olishimiz lozim va zarurdir.
Badiiy, hunarmandchilikda, milliy san’atimizda “naqqoshlik” alohida
ahamiyatga egadi. Uni xalq amaliy san’atining barcha turida uchratasiz.
“Naqqoshlik” san’ati qadimiy va o‘lmas san’atdir. Naqqoshlik san’atining
qadamiyligiga diyorimiz xududidagi me’moriy obidalardagi devoriy rasm va
naqshinkor bezaklar dalildir. Milliy me’morlikda naqsh san’ati asosan ustunlari
shiftlarni, tusun va vassalarni, bino devorlarini, gumbaz va mehroblarni bezatishda
qo‘llanilgan. Naqqoshlik san’atiga qanchalik to‘sqinlar bo‘lmasin O‘zbekiston
me’morligida muhim o‘rin tutib keladi. Va kelmoqda. Naqqoshlik amaliy
san’atlaridan biri bo‘lib, tabiat manzarasini ma’lum unsurlar vositasida o‘ziga xos
yo‘sinda ifodalovchi bir bir rangli tasvirki, bu tasvirda unsurlarning ma’lum bir
satxda o‘zaro uyg‘unligi kishi diqqatini o‘ziga tortadi. Naqshu nigorlar, naqshlangan
uy jihozlarida, uy-joy ro‘zg‘or ashyolarida, devor va ishlangan keng xajmdagi
bezaklarda va asbob anjomlarda takrorlanib keladi. Naqqoshlar murakkab
naqshlarda o‘zlarining eng yaxshi tilaklarini aks ettiradilar. Naqqoshlik kishida
yuksak badiiy didni yuzaga keltiradi. Naqsh ishlangan, me’morlik obidalari,
turarjoy binolari kishiga zavq bag‘ishlash bilan birga ruxlanish manbai bo‘lib
kelgan.
Bashorat qilishlaricha go‘zal naqshlangan uylarda yashab kelgan kishilar,
ruxiy osoyishta bilan yashab, uzoq umr ko‘rgan ekanlar. SHuning uchun ham bu
madaniy me’rosimizni davom ettirib kelajak avlodga o‘rgatib singdirib borish,
yangi-yangi imkoniyatlarni topib uni boyitib borish katta ahamiyatga egadir.

---

15
Xalq amaliy san’ati namunalari bo‘lmish Samarqand, Buxoro, Xiva, Qo‘qon,
Shahrisabz yodgorliklari kelajak avlod uchun ijod namunasi bo‘lib xizmat qiladi.
Bu sohada ijod etgan ustalar berish ayniqsa o‘quvchilarning kasb
tanlashlarida yordam beradi. “Xunarli kishi xor bo‘lmaydi” deygan naqlga amal
qilib yosh avlodni kasb-hunarga, san’atga oshno qilib tarbiyalash xozirgi kunning
dolzarb vazifalaridan biridir
O‘zbek xalq amaliy san’atining rivojlanishida, yaratilishida, Xivalik xalq
ustasi Abdulla Boltaev mashhur uymakor usta Ota Palvonov, Buxoro xalq ustalari
maktabining iste’dodli vakili usta SHirin Murodov, Namanganlik naqqosh
Rahimjon Zohidov, Usta Qodirjon Xaydarov, Nurotalik chevar Oysha Karimova,
usta Ortiq Fayzullaev, uymakor Ibrohim Komilov, Toshpo‘lot Arislonqulov,
Farg‘onalik Saidmahmud Norqulov, Saidahmad Mahmudov, usta Mahmud
Usmanovlarni o‘quvchilarga aytib o‘tish ularning ijod namunalarini ko‘rsatish,
ulardagi san’atnisevish, asrash, ardoqlash go‘zallikni sezish ko‘nikma va
malakalarini oshirishda asosiy rolü hisoblanadi.