O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

Milliy mentalitet va uning ijtimoiylashuvida tutgan o’rni
 
 Ijtimoiy  pedagogikaning  amaliyoti  va  nazariyasi  xalqning  etnografik,  tarixiy, 
madaniy an’analari va xususiyatlariga bog’liq va inson, insoniy qadriyatlar haqidagi diniy 
va  axloqiy  qarashlarga  suyanadi.  Inson  sivilizatsisi  davomida  har  qanday  jamiyat  o’zi 
mustaqil  mavjud  bo’lishini  ta’minlay  olmaydigan  a’zolari:  bolalar,  qariyalar,  kasallarga 
munosabat  mavzusi  bilan  bir  necha  bor  duch  kelgan.  Bunaqa  odamlarga  munosabat 
jamiyatning  g’oyaviy,    ijtimoiy  iqtisodiy,  axloqiy  va  milliy  xususiyatlariga  bog’liq 
ravishda  rivojlangan  va  tuzishga  ifodalangan-ularning  jismoniy  yo’q  qilinishidan  tortib, 
jamiyatda to’liq integratsiyalashuvlarigacha. 
O’zbekiston  Respublikasining  mustaqillikka  erishishi,  davlat  va  jamiyat  rivojining 
o’ziga xos yo’lini tanlashi, milliy-madaniy, ma’naviy qadriyatlarni tiklash, saqlab qolish 
imkonini    beradi  va  hayotning  barcha  jabhalarida  milliy  xususiyatlarni  inobatga  olish 
vazifasini qo’yadi. 
Bugun  shaxs  shakllanishiga  bevosita  va  bilvosita  ta’sir  qiluvchi  ob’ektiv 
omillarning alohida inobatga olish kerak. Bunaqa omillarga nafaqat moddiy,g’oyaviy va 
psixologik sharoitlar, balki shaxsning shakllanishi ro’y bergan muhit ham mansubdir. Bu 
jarayonga  suveren  davlatlarda  olib  beriladigan  millatlararo  munosabatlar  milliy  siyosat 
ham o’z ta’sirini  ko’rsatadi. Bu ayniqsa shaxsiy hislatlarning shakllanishiga qayta ta’sir 
ko’rsatadi.  Ularga  milliy  o’z-o’zini  anglash,  g’urur  kabi  turli  yo’nalishlarda  rivojlanishi 

---

 
200 
mumkin  bo’lgan  hislatlar  kiradi.  YAkuniy  maqsad  shundaki  shaxsning  axloqiy 
shakllanishi umuminsoniy qadriyatlar bilan birga kechishi kerak. 
O’zbek xalqiga o’ziga xos etnik muhit xosdir. Bunday muhitda bolalar yoshligidan 
o’z ona (milliy) tillarining va unda aksini topgan ertaklar, afsonalar, rivoyatlar, maqollar, 
ashulalar, ideallarning ta’siriga duchor bo’ladilar. Bolalar asta-sekin milliy an’analar, urf-
odatlarning  aniq  me’yorlariga  ko’nikishadi.  O’quvchilarda  milliy  tarixni,  adabiyotni 
o’rganisha  va  ona  tillarida  turli  ma’lumotlar  olish  orqali  o’smirlik  yoshida  o’z 
mansubligini va etnik umummiylikni anglash ro’y beradi.. 
Etnomadaniy  sharoitlarning  ijtimoiylashuviga  ta’lim  mentalitet  (bu  tushuncha  XX 
asr  boshida  fransuz  olimi  L.Levi  Bryul  tomonidan  fanga  kiritilgan)  darajasida  namoyon 
bo’ladi.  Mentalitetning  tarqalishi  xalq  tushunchasidan  xoli  bo’lmaydi.  Etnos-bu  tarixan 
bir  hududda  shakllangan,  til,  madaniyat,  ruhiyatning  umumiy,  nisbatan  barqaror 
xususiyatlariga  ega,  shuningdek  esa  boshqa  shunaqa  tuzilmalardan  o’z-o’zini  anglashi 
bilan  ajralib  turuvchi  odamlar  majmuasidir.  Etnos  (xalq)ga  mansublik  tug’ilishdanoq 
bo’lmay,  ijtimoiylashuv,  shaxsning  muayyan  madaniy  sohadagi  shakllanishi,  bolaning 
axloqiy  steriotiplarni  o’zlashtirish  darajasiga  qarab  bo’ladi.  Etnosning  muhim 
hususiyatlaridan  biri  etnik  o’z-o’zini  anglashning  mavjudligidir.  Psixologiya  nuqtai 
nazaridan  etnosni  boshqa  etnoslardan  ajratib  turuvchi  xususiyatlar  orasida  (til,  qadriyat, 
me’yor,  din,  ilmiy  xarakter,  san’at)ni    shu  etnosning  a’zosi  deb  hisoblanadigan 
kishilarning mavjudligi bo’yicha aniqlasa bo’ladi. 
Etnos  insonlarning  ijtimoiy-pedagogik  birligi  sifatida  har  bir  inson  uchun  muhim 
vazifalarni  bajarishi  mumkin:  himoya  qilish,  nafaqat  ijtimoiy,  balki  jismoniy  o’zini  his 
qilishi  uchun.  Etnik  jamiyat  vaqtda  muqimdir,  uning  tarkibi  barqarordir.  Inson  etnik 
maqomga  ega  va  uni  etnosdan  ajratib  bo’lmaydi.  SHu  xususiyatlar  uchun  etnos  inson 
uchun qo’llab-quvvatlash guruhi hisoblanadi. 
Mentallik  insonning  olam,  o’zining  bu  olamda  tutgan  o’rni  haqidagi  tasavvurlari 
asosida  yetgan  obrazlar  tizimidir,  ya’ni  mentallik  etnik  guruhga  u  yoki  bu  davrga  xos 
bo’lgan o’ziga yarasha dunyoqarashdir. 
“Mentalitet” kategoriyasi gumanitar fanlarda an’analar va madaniyat orqali aniqlab 
beriluvchi  ommaviy  dunyoqarashning  tarkiblarini  ifodalash  uchun  ishlatilmoqda. 
Mentalitetning  turli  ta’riflari  mavjud.  Mentalitet  bu  anglanmagan  darajadagi  jamoa 
tasavvurlari  majmuasi  bo’lib,  muayyan  tabiiy-iqlimiy  va  tarixiy-  madaniy  sharoitlarda 
shakllangandir.