O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

Chekinishning (og`ishning) turlari. 
Me'yorlardan  chekinishning  to`rtta  turi  mavjud.  Bular:  jismoniy,  psixik,  pedagogik  va 
ijtimoiy. 
1.
Jismoniy  chekinish
  birinchi  navbatda  insonning  sog`ligi  bilan  bog`liq  bo`lib, 
tibbiy  ko`rsatkichlar  orqali  belgilanadi.  Bularga  insonning  bo`yi,  vazni  kabilar  kirishi 
mumkin.  Bundan  tashqari  biron  bir  faoliyat  yuritishda  imkoniyatlari    cheklangan,  ya'ni 
sog`ligi  tufayli  o`z  qobiliyatini  yo`qotgan,  defekti  bor  insonlar  hamda  nogironlar  shular 
jumlasidandir.  Bola  jismoniy  rivojlanishidagi  og’ishlarga  kasallik,  ko’rish,  eshitish 
qobiliyatlarining  buzilishlari  kiradi.    Sog’ligida  va  rivojlanishida  og’ishga  moyillarning 
ko’p  tasniflari  mavjud.  Umumjahon  sog’liqni  saqlash  tashkiloti  1980  yilda  cheklangan 
imkoniyatlarning uch zvenosi shkalasining britancha variantini qabul qildi: 

 
  kasallik,  xastalik  -  ruhiy  yoki  fiziologik  funksiyalar,  anatomik  struktura 
elementlarini har qanday yo’qotish yoki ularning anomaliyasi; 

 
 cheklangan  imkoniyat  -  inson  uchun  norma  hisoblangan  chegarada  biror-bir 
faoliyatni bajarish qobiliyatini yoqotish yoki cheklab qo’yish; 

 
  nogironlik  -  yosh,  jins  yoki    ijtimoiy  omillardan  kelib  chiqib  insonning  biron-bir 
faoliyatini  bajarishni  cheklovchi  yoki  unga  to’sqinlik  qiluvchi    cheklangan 
imkoniyat. 
Bunda “kamchilik” tushunchasi qo`llanadi. Insonlarda jismoniy, psixik, murakkab 
hamda  og`ir  kamchiliklar  bo`lishi  mumkin.  Jismoniy  kamchilikka  insonning 
rivojlanishidagi  bir  umrlik  yoki  davriy  kamchiliklar  kiradi.  Ya'ni  xronologik,  somatik 
yoki yuqimli kasalliklar shular jumlasidandir. 
Psixik  kamchilik  insonning  psixik  rivojlanishidagi  bir  umrlik  yoki  davriy 
kamchiliklar bo`lib u ta'lim olishda ma'lum qiyinchliklarni vujudga keltirishi mumkin.  
Unga nutqning buzilishi, miyaning zararlanishi kabilar kiradi. 
Murakkab kamchilik qam jismoniy va psixik kamchiliklarni o`z ichiga oladi. 
 
Og`ir  kamchilik-  bu  Davlat  ta'lim  standarlari  asosida  ta'lim  olishga  layoqatsiz 
jismoniy va psixik kamchiliklarning yuqori darajasidadir. 

---

 
190