O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

Jismoniy 
Ruhiy 
Pedagogik 
 ijtimoiy 
-kasallik, 
-ko’rish  
qobiliyatining  
buzilishi, 
-eshitish 
qobiliyatining  
buzilishi. 
-ruhiy rivojlanish- 
ning to’xtab qolishi, 
-aqliy qoloqlik, 
-nutq buzilishi, 
-iqtidorlilik. 
-umumiy o’rta 
ta’lim olishdan 
chetga chiqish, 
-kasbiy ta’lim  
olishdan chetga 
chiqish. 
-yetimlik, 
-xulq-atvor 
normasidan 
og’ish: 
aroqxo’rlik; 
norkamaniya; 
taksikomaniya; 
foxishabozlik; 
daydilik va b. 
 
 
 ijtimoiy  pedagogning  og’ish  xulq-atvorli  bolalar  bilan  ish  yuritishi  og’ishlar 
profilaktikasi,  muayyan  norma  va  qoidalarni  buzishni  oldini  olish,  shuningdek  xulq-
atvorida u yoki bu og’ish aniqlangan bolalarning reabiliatatsiyasiga qaratilishi lozim.  
Chekinish (oqish) nazariyasi. 
     Odob-axloq  me'yorlari  va  ulardan  chekinish  yoki  oqish  qollari  borasidagi  to`plangan 
bilimlar ularning sabablarini belgilovchi faktorlar mavjud ekanligidan dalolat beradi. Bu 
faktorlarni uchta guruhga ajratish mumkin: biogen, sotsiogen va psixogen. 
 
Insonlarning  hayotdagi  har  qanday  “og`ish”  hollari  ularning  potentsial 
imkoniyatlarining  cheklanishiga,  tashqi  muhit  bilan  muloqatga  kirishishiga  o`zining 
salbiy  ta'sirini  ko`rsatadi.  Insonda  ro`y  beradigan  holatlarni  sotsiologiya,  psixologiya, 
ijtimoiy  pedagogika,  tibbiyot  kabi  ko`plab  fan  sohalari  o`zlarining  spetsifik  
xususiyatlaridan kelib chiqib o`rganadi, bu borada o`z nazariyalarini boyitib boradi.  
Masalan,  tibbiyot  fani  me'yorlardan  chekinish  qolatini  bolalarning  patalogik 
sog`ligining buzilishi bilan bog`liq deb baholaydi. XIX-XX asrlarda chet mamlakatlarda 
imkoniyatlari  cheklangan  insonlarning  tibbiy  modeli  hukmronlik  qildi.  Bu  model  
imkoniyatlari  cheklangan  insonlarga  hech  bo`lmaganda  elementlar  ijtimoiy  faoliyat 

---

 
192 
yuritishlarini nazarda tutdi. Bunday insonlar ma'lum tayyorgarlikdan o`tib, o`zlari uchun 
o`zlari harakat qilishar va bu bilan ular kimgadir ortiqcha yuk mo`lmasligi mumkin edi. 
 
So`ngra 
chekinish 
holatiga 
tushgan 
insonlarga 
nogiron 
(lat.invalidus-
kuchsiz,ojiz)sifatida qarash vujudga keldi. Bu nazariyaga ko`ra imkoniyatlari cheklangan 
insonlar mutloq soqlom insonlar nazorati ostida bo`ldi. Bunday insonlarga yordam berish 
tashkil etildi va bu tibbiyot modeli davlatning ijtimoiy siyosatiga o`z tasirini o`tkazdi. 
XX  asrning  60-yillariga  kelib  imkoniyatlari  cheklangan  insonlarga  yordam 
berishning tibbiy  modelining o`rniga ijtimoiy model  vujudga  keldi  va uning  rivojlanishi 
psixolik  tahlilga  suyandi.  Bu  modelga  ko`ra  imkoniyatlari  cheklangan  insonlar 
assotsiatsiyalarga birlashib, o`z haq-huquqlarini talab etishdi va bu talab o`z sog`liqlarini 
tiklashdan ko`ra, jamiyat a'zolari bilan o`zaro munosabatni yaxshilashga nisbatan bo`ldi. 
 
Savollar: 
1. Nima uchun  ijtimoiy pedagogikada norma va normadan og’ish tushunchalari 
o’rganiladi? 
2.  Bolalarda normadan og’ishning sababi nimada? 
3. Normadan pedagogik og’ish deganda nima tushuniladi? 
4. “ ijtimoiy og’ish” tushunchasining mohiyati nimada? 
5. Normadan og’ishning qaysi nazariyalarini bilasiz?