O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

A). Tarbiyaning tabiatga uygun bulishi prinsipi. 
Tarbiyaning tabiyagga uyg`un bo`lishi- ijtimoiy pedagogika  prinsipi, shunga  kura 
ijtimoiy  pedagog  o’z    amaliy  faoliyatida  bolaning  tabiiy  holda  rivojtanish  omillariga 
tayanadi.  Tarbiyaning  tarbiyaga  uygun  bulish  Prinsipi  ilk  bor  slavyan  pedagogi  YAn 
Amos Komenskiy (1592-1670) bilan uning «Buyuk didaktika» (1632) degan eng asosiy 
ishida  ta’riflangan.  Kamenskiy,  inson  tabiyatining  bir  qismi  va  u  tabiyatning  bir  kismi 
sifatida  uning  eng  asosiy,  umumiy  qonunlariga  bo`ysunadi,  deb  hisoblanadi. 
Komenskiyning  fikricha,  tabiatning  bu  qonunlari  o`simliklar  va  hayvonlar  olamida  ham 
shuningdek,  insonga  nisbatan  ham  o’z    ta’sirini  o`tkazib  turadi.  Kamenskiy  nafaqat 
tarbiyaning  umumiy  qonunlariga,  bola  shaxsi  psixologiyasiga  ham  tayanadi.  U  bolaalar 
o`spirinlar  va  yosh  yigitlarning  yoshiga  oid  tafsifiga  tayangan  holda  o’z    bolalar  ta’lim-
tarbiyasi  tizimini  ilgari  suradi,  asoslayli  va  quradi.  Komenskindan  ancha  ilgari        sharq   
uygonish        davri        buyuk        olimi    va  mutafakkiri  Abu  Ali  Ibn  Sino  (980-1037)  o’z  
asarlarila  tarbiyaning  tabiatta  uyg`un  bulish  haqida  gapirgan  edi.  Masalan  «uy  ro’zg`or 
tutish» haqidagi   asarida   Ibn   Sino yozgan   ediki,   inson  aqlli   mavjudod shuning 
uchun  tabiatda  alohida  o’rin  tutadi  va  uning  qonunlariga  ko`ra  rivojlanadi.  «YOlg`on 
xislatlarni  qayta  tarbiyalash»  asarida  esa    Ibn  Sino  yozadiki,  kimki  axloqli  insonni 
tarbiyalamoqchi  bo`lsa  unda  u  uni  har      tamonlama      o`rganishi,      insonning      tabiyati   
qoidalarini   bilishi kerak.   Natijada   tarbiyaning  tabiat  bilan   uyg`un  bo`lishi   prinsipi 
ko’pgina    buyuk    pedagoklar    tomonidan    o’z  pedagogik    va    ijtimoiy pedagogik 
nazariyalari    qurish  asosi  sifatida  olingan  edi.    Masalan,  Fransiya  falsafachisi  Jan  Jak 
Russo  bola  tarbiyasi  tabiat      bilan      uyg`un    ravishda    amalga      oshirilishi    kerak  deb 
hisoblab,  yozadi «bolalar katta bo`lishidan ilgari bola bo`lishi kerak». Shvetsar pedagogi 
Iogan Genrix Pestalotsi yetim  va  qarovsiz  bolalar uchun  muassasalar  va bolalar   uyini 
yaratgan,      u  hisobladiki,    tarbiya      maqsadi-inson    tabiiy  kuchlari  va  qobiliyatlarini 
rivojlantirishdir, bunda rivojlanish har tomonlama  va   uyg`un  bo`lishi  lozim.   Nemis   
olimi va  pedagogi   Adolf Disterveg ham o`z   ishlarida     talim-tarbiya jarayonida yosh  
va    individual  xususiyatlarini    etiborga    olishi    lozimligini  ta’kidlaydi.  Tarbiya  bilan 
uyg`un  bulishi  rus  klassik  pedagoglari  ishlarida  ham  o’z    aksini  topgan.  K.D.Ushinskiy 
o’zining  asosiy  «inson  tarbiya  predmeti  sifatida»      degan      psixalogik      pedagogik   
asarida   yozgan   ediki,    bola tarbiyasi va ta’limi uchun tarbiya prinsiplari va qoidalarini 
bilish,  tadbik    qila    olishi  lozim.      Ushinskiy  fiziologiya,      gigiyena      va        psixologiya    

---

 
197 
(diqqat,   xotira,    tasavvur,    iroda) asoslarini  o`rganish   zaruriyatini   asoslab  berdi,   
uning    asosi    so’zlash    qobiliyatini  axloqiy  estetik  va  diniy  xislari,  didaktikani 
o`rganishga o`tish mumkin.  
Ijtimoiy pedagogikada tarbiyaning   tabiat   bilan   uyg`un    bo`lishi    prinsipiga   
amal   qilib, kuyidagi qoidalarga tayanishi lozim: 
- bolalar yoshi xususiyatlarini etiborga olish; 
- bolalar jinsiy o`zgaruvchanligini etiborga olish; 
- me’yoridan chettga chiqish bilan bog’liq bo’lgan  bolalarning individual xususiyatlarini 
etiborga olish; 
- bola shaxsidagi ijobiy, kuchli tomonlariga tayanish; 
- bola tashabbuskorligini va mustaqilligini rivojlantrish.