O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti tabiatshunoslik fakulteti


III.BOB.KIMYO FANINI O’QITISHDA ZAMONAVIY TA’LIM



Download 0,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/45
Sana19.06.2021
Hajmi0,82 Mb.
#71185
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   45
Bog'liq
zamonaviy talim vositalaridan kimyo fanini oqitishda samarali foydalanish

III.BOB.KIMYO FANINI O’QITISHDA ZAMONAVIY TA’LIM 

VOSITALARIDAN FOYDALANISH 

 

3.1.KIMYO FANINI TA’LIM MUASSASALARIDA O’QITILISHI 

 

 Kimyo  fani  va  kimyo  sanoati  xalq  xo`jaligida  еng  muhim  o`rin  tutadi. 



Rudalardan mеtallarni ajratib olish, o`simliklardan dorivor  va bo`yoq moddalarini 

olish,  shisha  va  chinni  ishlab  chiqarish,  o`g`itlar,  toshko`mir,  nеft  mahsulotlari, 

rеzina  hamda  boshqa  mahsulotlar  ishlab  chiqarish  xo`jaligimizning  еng  muhim 

tarmoqlaridir. Moddalarning tarkibini,  xossalarini va kimyoga oid qonuniyatlarni 

talabalar kimyo  fanlari orqali tanishib chiqadilar. 

 

XIX  asrda  ma’danli  konlar,  metallurgiyaga  xos  jarayonlar,  shisha,  chinni, 



kislota,  asos    ishlab  chiqarishga  doir  tahliliy  tadqiqotlar  asosida  rivoj  topgan 

anorganik  kimyo  o’zining  yo’nalishi  jihatidan  kimyoviy  fanlar  qatorida  ikkinchi 

o’rinni egallagan edi. O’sha zamon olimlari anorganik tayyorlash, sulfat kislotani 

katalizatorlar  ishtirokida  ishlab  chiqarish,  maxsus  po’latlar  yaratish, 

metallshunoslik 

sohasidagi 

jarayonlarni 

o’zlarining 

birinchi 

o’rindagi 

muvaffaqiyatlari  deb  bilar  edilar.  D.I.Mendeleyevning  davriy  qonuni  va  davriy 

sistemasining kashf etilishi o’tgan asrning olamshumul ilmiy muvaffaqiyati bo’ldi. 

Bu  kashfiyot  anorganik  kimyoning  XX  asrdagi  egallagan  holatini  va  uning  yangi 

asrdagi rolini belgilab berdi.  

 

XX  asrda  kimyo  fani  tez  sur’at  bilan  rivojlandi,  termodinamikaning 



muvaffaqiyatlari  kimyoning  rivojlanishiga  katta  ta’sir  ko’rsatdi,  elektr  toki 

yordamida  havodan  azot  (II)-oksidi  olish,  Gaber  usulida  sintetik  ammiak  ishlab 

chiqarish  yo’lga  qo’yildi;  radioaktivlikka  oid  ilmiy  va  amaliy  ishlar  ro’yobga 

chiqdi,  magniy  organik  sintezlar  tufayli  va  koordinatsion  birikmalar  kimyosining 

nazariy va amaliy asoslari ma’lum muvaffaqiyatlarga erishdi.  

 

Davriy  sistemaning  eng og’ir  elementlari va  ular birikmalarini  tadqiq  etish 



sohasi radioaktivlik bilan aloqador ekanligi tufayli anorganik kimyoning yangi bir 

sohasi  –  radiokimyo  yo’nalishi  yaratildi.  Bu  sohaning  muvaffaqiyatlari 




kosmokimyoga  katta  ta’sir  ko’rsatdi;  natijada  kimyoviy  elementlarning  sintezi 

yulduzlarda sodir bo’lishi haqidagi g’oyalar muqarrar to’g’ri deb topildi.  

 

Davriy  sistemaning  yengil  va  o’rtacha  vazndagi  elementlarini  o’rganish 



jarayonida  tadqiqot  olib  borgan  olimlar  tabiatning  eng  muhim  sirlarini  ochishga 

muvaffaq bo’ldilar.  

Organik  kimyo  –hayotiy    moddalarni  tashkil  qiluvchi  uglerod 

birikmalarining  o`rganuvchi fandir. 

Organik  moddalar  kishilarga  qadimdan  ma`lum,  ular  organik  bo`yoqlarni, 

uzum  sharbatini  bijg`itib  sirka  hosil  qilishni,  o`simliklardan  shakar,  moy  olishni, 

sovun  pishirish  bilganlar  va  bu  moddalardan  foydalanganlar.  Ammo  uzoq 

vaqtgacha organik moddalar aralashma holida ishlatilib kelingan. XIX asrga kelib 

arab  alximiklari  sirkadan  sirka  kislotani,  musallas  ichimligidan  etil  spirtini  sof 

holda ajratib olishga muyassar bo`ldilar. XVI asrda etil spirtini sulfat kislota bilan 

ishlash  natijasida  etil  efir  olindi.  Organik  moddalarni  sof  holda  olish  va  ularni 

o`rganish XVIII asrning oxiri va XIX asrning boshlariga kelib kuchaydi.   

Atoqli  shved  ximigi  I.Ya.Berselius  (1779-1848)  «O’simlik  va  hayvon 

organizmlarida hayot mavjud ekan, ularda moddalarning sintezi jonsiz tabiatdagiga 

qaraganda  boshqacha  bo`lib,  qandaydir  «hayotiy  kuch»  ning  ta`sirida  sodir 

bo`ladi» deydi. 

Shu  davrda    bir  guruh  ximiklar  Berselius  izidan  borib  fanda  vitalistik 

(lotincha vita so’zi «hayot» lis «kuch» demakdir) oqim kelib chiqadi. Bu oqim tirik 

tabiatdagi  moddalarni  laboratoriya  sharoitida  sintez  qilib  bo`lmaydi,  degan 

idealistik ta`limotni olg`a surib, kimyo fanining taraqqiyotiga to`sqinlik qildi.  

1824  yilda  Berseliusning  shogirdi,  nemis  ximigi  F.Vyoler  laboratoriya 

sharoitida disiandan o`simlik organizmida uchraydigan oksalat kislotani oldi.  

 

CN

CN



COOH

COOH


   

               disian             oksalat kislota 

 



Ayniqsa  F.Vyolerning  1828  yili  oddiy  anorganik  tuz-ammoniy  sianitdan 

hayvon  organizmida  hosil  bo`ladigan  mochevinani  sintez  qilishi  vitalistik 

ta`limotga juda katta zarba berdi. Buning uchun u avval kaliy sianitni hosil qilgan:  

 


Download 0,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish