O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi andijon viloyati xalq ta‘limi boshqarmasi izboskan tumani xalq ta‘limi bo’limi

Doʻstmuhammadxon

Doʻstmuhammadxon (1790/93 -1863) - afgʻonamiri (1834-40, 1842-63), barakzoilar sulolasining asoschisi. Durroniylar davlati yemirilgach, Gʻazna va Kobul amiri (1834). Afgʻon yerlarini birlashtirish maqsadida mayda xonliklarga qarshi kurashgan. Inglizlar va afgʻonlar oʻrtasidagi urushda asir tushgan (1840 y. oxiri), Hindis-tongasurgun qilingan. 1842 y.da inglizlar urushda yengilgach, D.ni ozod qilishga majbur boʻlgan. D. qayta Af-gʻoniston taxtiga chiqqan. 1855—63 y.larda Qandahor, Hirot va mayda xonliklar (Oqcha, Qunduz, Xulm) ni oʻz davlatiga qoʻshib olgan. D. hukmronligi yillarida Afgʻoniston hozirgi chegarasigacha kengaygan.

28. 
    Gʻurak
    

Gʻurak, Gurek (7-asr oxiri — taxminan 737) — Sugʻd ixshidi (podshosi) (710—737) va arablarga qarshi koʻta-rilgan qoʻzgʻolon rahbari. Tarxunsh birodari. Qutayba ibn Muslim ra.h-barligidagi arab qoʻshini bilan Katta-qoʻrgʻon yaqinidagi Arbinjonmavzeida shiddatli jang qilgan (712). Sugʻdiylar​Samarqandga chekinishga majbur boʻlishgan. Gʻ. Shosh podshosi, turklar xoqoni va Fargʻona ixshidiga elchilar yuborib, yordam soʻragan. Ammo Qutayba Gʻ.ka yordamga kelayotgan turk xoqonining qoʻshiniga qoʻqqisdan hujum qilib tor-mor keltirgan va Samarqandni qamal qilgan. Biroylik qamaldan soʻng Samarqand taslim boʻlgan. Gʻ. bilan Qutayba oʻrtasida sulhtuzilgan. Unga koʻra, Gʻ. arablarga bir yoʻla 2 ming , yiliga esa 200 ming dirham hisobida xiroj toʻlashi, 30 ming nafar odam beri-shi, shaharda birorta ham askar saqlamaslik, ichki shaharni boʻshatib, unda minbari bilan masjid bino qili-shi, otashparastlik​ibodatxonasini buzib, butlarini topshirish kabi shartlarni bajarishi lozim boʻlgan. Bularning evaziga Qutayba Gʻ.ni samarqand, Kesh va Nahshabga hokim etib tayinlaydi. Shunday qilib, u arablarga mute noib boʻlib qoladi. 720 yil Sugʻd aholisi arab istilochilariga qarshi qoʻzgʻolon koʻtargan, unga Gʻ. va Panjikent hokimi Devashshich boshchilik qilgan. Gʻ. Xitoyimperatoriga xat yozib harbiy yordam soʻragan, biroq yordam kelmagan. Xuroson noibi Saʼid Xarashiy bosh boʻlgan arablar qoʻshini qoʻzgʻolonni bostirish uchun koʻp kuch sarflagan. Saʼid Xarashiyning qoʻzgʻolonchilar bilan olib borgan muzokaralari natijasida Gʻ. boshliq sugʻd zodagonlarining bir qismi arablar tomonga oʻtgan. Kuchlar boʻlinib ketgach, Xoʻjanddagi jangda qoʻzgolon-chilar yengilgan. Sulh tuzilgach, katta mablagʻ evaziga omon qolgan. 400 sav-dogardan tashqari, deyarli barcha qoʻzgʻolonchilar xiyonatkorona qirib tashlangan. Taxminlarga koʻra, Gʻ. arablarga qarshi yurishlarning birida halok boʻlgan

28.