3
kasb etgan: Tutun qora,
olov qora, bulub qora, tog‘ qora, tuproq qora, chuqurlar
qora, chodir qora, samolyotlar qora qush, qora girdob, qora balo bo‘lib ko‘rinadi,
hatto vahima qora, yov qora, askar g‘azabi ham qora dud chiqaradi, g‘am ham qora
zahrin sochadi.
«Qora»
so‘zli birikmalarni
ketma-ket tizar ekanmiz, bu so‘z zimmasidagi
mas’uliyat yana ham aniq bo‘lib qoladi. So‘z dushman va u keltirgan ofat
timsoliga, o‘lim va yo‘qlik timsoliga aylanadi. So‘zdagi ma’nolarni shu tarzda
tushuntiradigan bo‘lsak, asarning nima uchun «Quyosh qoraymas» deb
nomlangani yana ham oydinlashadi! Bu gapning ma’nosini to‘la anglab yetamiz.
Asar personajlaridan biri kapitan Hamroqulovning gaplari bilan ushbu so‘z
atrofida aytilgan mulohazalarga yakun yasasak bo‘ladi:
O‘zbek xalqi endigia
quyoshli yo‘lga chiqqan edi. Gitler ana shu quyoshni qora bulutday o‘ramoqchi.
Yo‘q, chuchvarani xom sanaydi, xomkalla!
(71)
Har
bir xalqning, millatning ma’naviy xazinasi hisoblanmish maqollarga
murojaat qilish ushbu asarda ham bor. Ammo ularning ko‘pchiligining romanda
ishtiroki o‘zgacha. Nazarimizda, har biri aniq bir mo‘ljal bilan keltirilganki, bu,
birinchi navbatda. Roman mavzusi bilan bog‘liq. Ular asosan asar personajlarining
urush
hayotini, maslagini, e’tiqodini, dunyoqarashini mujassam qiladi. Shuning
uchun ham aksariyat qismi qahramonlar tilida berilgan.
Bir qishloqda adashib qolib, dushmandan yashirinib yotgan Ali tajangning
o‘ylaridan:
Yana soppa-sog‘ bo‘la turib, dushmanga o‘zini topshirishni nomardlik
hisoblardi. Otang-el, onang-el. El qay tomonda bo‘lsa, kishi shu tomonda bo‘lishi
kerak
(162).
Maqollarning bir qismi esa milliy, o‘zbekona. Asqar polvon bilan Ali tajang
o‘rmonda adashib qolishgan: -
So‘rab-so‘rab makkani topganlar. Oyoq butun, asta
jilaveramiz, - dedi u chang va is bilan qoplangan mo‘ylovini burab
(24).
Asqar
polvon suhbat davomida dono gaplar ham aytib qo‘yadi:
Taqdir shunday kuchliki,
toshdan bo‘lsang ham cherti yoradi seni! Urushda azroil ham juda berahm, aziz
joningni aldab-suldab sug‘urmaydi
(24).
Ali tajang deydi:
to‘qayga o‘t ketsa, hulu
quruq baravar yonadi (26), kerakli toshning og‘iri yo‘q
(26),
choyxonasiz joy –
3
yengsiz choponday xunuk
(29).
Bektemirning nutqida:
qiriq yil qirg‘in bo‘lsa ham,
ajali yetgan o‘ladi
(10),
kafan kiygan ketadi, kafanlik kiygan keladi
(148),
qo‘rqmas qirq yil qirg‘inda yursa, qilich o‘tmaydi
(210).
Biz ko‘pchilik badiiy asarlarni o‘qiganimizda, odatda, keltirilgan
maqollarning suhbat mavzusiga mosligini kuzatamiz.
Ammo ularning Oybek
qalamida ma’lum tematik yo‘nalishga bo‘ysundirilishi ibratlidir. Asarda urush
voqealari hikoya qilinmoqda. Tabiiyki, asosiy suhbat mavzusi hayot va o‘lim
haqida, botirlik, qahramon va qo‘rqoqlik, xiyonat haqida, dushman va do‘st haqida
bo‘ladi. Shuning uchun ham, yuqoridagi kabi mana bu maqollar ana shu insoniy
tuyg‘ularni kengroq ochishga qaratilgani aniq. Ahmedov:
Do'stlaringiz bilan baham: