O‟zbekiston respublikasi xalq ta‟limi vazirligi a. Qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

Chok 

xillari 

va 

tikuvchilik  buyumlari 

guruxi 

Asosiy tyexnologik 

opyeratsiyalar 

Chok paramyetri, mm 

Qo‗sh  chok,  Ust  kiyim, 

Palto, kostyum 

Cho‗ntak  astarini  biriktirib 

tikish, 

astarli 

va 

astarsiz 

buyumlar dyetallarini ulash 

Qirqimdan  birinchi  ba-

xyaqatorgacha 

3...5; 

dyetal  chetidan  ikkinchi 

baxya qatorgacha 5...7 

Ko‗ylaklar 

 

Yoqa, manjyet kabi dyetallarni 

bostirib  tikish,  cho‗ntaklarni 

bostirib tikish 

------------------------------ 

Ich 

kiyimlar, 

Yestiqjildlari 

dyetallarini ulash 

 

Byusgaltyer 

qirqimlarini 

bostirib tikish 

------------------------------ 

Korsyet buyumlar 

 

------------------------------ 

 

8. 

 Dyetallarni  biriktirib  tikish,  kiyim  etagini  bosish,  byezak  baxyaqatorlar 

tushirish  opyeratsiyalari  yo‗naltiruvchi  linyeykalar  yordamida bajariladi. 

Shakldor  byezak  baxyaqatorlarning  chiziqlari  andazalar  bo‗yicha 

byelgilanadi. 

9. 

 Biri to‗g‗ri  qirqimli,  ikkinchisi qiya  qirqimli  ikki  dyetalni qiya  qirqimli 

dyetal  gazlama  surgichga  pastdan,  to‗g‗ri  qirqimli  dyetal  esa  — 

yuqoridan qo‗yiladi. 

---

 

19 

10. Har  xil  qalinlikdagi  gazlamalardan  bichilgan  ikki  dyetalni  ulashda  qalin 

dyetal pastga qo‗yilishi kyerak. 

11. Ikki  dyetaldan  birida  solqi  hosil  qilib  ulashda,  solqi  hosil  qilinadigan 

dyetal pastga, gazlama surgich ustiga qo‗yiladi. 

12. Ochiq choklarning barcha qirqimlariga ishlov byerilishi zarur. 

Ochiq, choklar  dyetallarining qirqimlari  paxta ip,  sintyetik ip yoki  yigirilgan 

ip bilan yo‗rmaladi; ular bukma chok yoki qo‗sh chok bilan ishlanadi. 

Mashina baxyaqatorini tikish koidasi 

1.  Hamma  baxyaqatorlar  gazlamaning  rangiga  muvofiq  qalin-yupqaligiga 

qarab olinadi, byezak baxyaqator esa tyegishli tyexnologiya bo‗yicha tikiladi. 

2. Baxya uzunligi ham gazlamaning qanday to‗qilganiga qarab olinadi. 

3. Baxyaqatorning oxiri musthkamlanadi (zakryepka qilinadi). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tikuvchilik  buyumlari  tayyorlash  jarasnlaridagi  asosiy  tyexnologik  jihoz 

tikuv  mashinasi  hisoblanadi.  Ularni  umumiy  ishlarga  mo‗ljallangan  (choklovchi) 

mashinalarga,  bajariladigan  ishlar  yoki  baxyaqatorlarning  xili  bo‗yicha 

ixtisoslashtirilgan mashinalarga va yarimavtomatlarga ajratish mumkin. 

Tikuv  mashinalaridan,  ayniqsa,  maxsus  va  yarimavtomat  mashinalardan 

foydalanilganda  opyeratsiyalarni  bajarishga  kyetadigan  vaqt  ancha  qisqaradi, 

 Mashina baxyaqatorlari va baxyalar turi

.

 

---

 

20 

mahsulot sifati yaxshilanadi. 

Choklovchi  mashinalarda  dyetallar  ikki  ip:  ignadagi  va  mokidagi  ipning 

o‗rilishi hisobiga ulanadi. Iplarning o‗rilish usuliga qarab mashina baxyalari moki 

va  zanjir  baxyalarga  bo‗linadi.  Gazlamalarni  ulashda  ko‗pincha  moki  baxyali 

mashinalar,  trikotaj  polotnolar,  shuningdyek  boshqa  elastik  matyeriallardan 

tikiladigan dyetallarni ulashda zanjir baxyali mashinalar ishlatiladi. 

Mashina baxyalari quyidagi: tikish, yo‗rmash va aralash (tikish va ayni vaqtda 

qirqimlarni yo‗rmash) baxya katordarini hosil qiladi (55-rasm).  

Moki  baxya  hosil  qilishda  mashinaning  asosiy  ish  organi  moki  hisoblanadi: 

bir ip yuqoridan (ignadan), ikkinchisi pastdan (moki naychasidan) kyeladi. Shunda 

iplar  tikiladigan  gazlama  ichida  o‗riladi.  Iplar  ma‘lum  taranglik  bilan  o‗rilgani 

uchun gazlamalar puxta ulanadi. 

Ikki  ipli  moki  baxya  eng  ksng  tarqalgan. Ikki  ipli  moki  baxya  hosil  qilishda 

igna gazlamaga sanchilib, g‗altakdan bo‗shalayotgan igna ipining‗ halqasi gazlama 

orqali o‗tadi. Gazlama tagida moki bu halqani kyeradi va moki ipi o‗ralgan naycha 

atrofidan o‗raydi. Halqa naycha atrofida to‗la o‗ralgandan kyeyin igna ipi moki ipi 

bilan  o‗riladi. So‗ngra  ip  tortqich  igna  ipini  yuqoriga  tortib, gazlama  ichiga  moki 

ipini  kirgizadi,  shunda  o‗rilish  tuguni  tikilayotgan  gazlamalar  o‗rtasida  qoladi. 

Shundan  so‗ng  gazlamaning  surish  myexanizmi  gazlamani  baxya  uzunligicha 

masofaga  suradi  va  jarayon  takrorlanadi.  Baxyalarning  uzluksiz  takrorlanishi 

natijasida baxyaqator hosil bo‗ladi.  

 

Moki  baxya  baxyaqatorga  nisbatan  to‗g‗ri  chiziqli  yoki  siniq  bo‗lib 

joylashishi  mumkin.  Moki  baxyaning  hosil  bo‗lish  sxemasi  56-rasmda 

ko‗rsatilgan.  Moki  baxyalar,  bino-barin,  ular  hosil  qiladigan  baxyaqatorlar  ham, 

ikki ip bilan - ikki ipli baxyaqator , uch ip bilan - uch ipli baxyaqator, to‗rt ip bilan 

- to‗rt ipli baxyaqator, byesh ip bilan - byesh ipli baxyaqator va hokazo bajarilishi 

mumkin. 

 

---

 

21