O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Avloniy nomidagi xalq ta’limi tizimi rahbar va mutaxassis xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti

Tohir Malikning “Shaytanat” asari yuzasidan “Esse”

Men hozirgi vaqtda O`zbek adabiyotining mashhur yozuvchilaridan biri bo`lgan Tohir Malik qalamiga mansub “Shaytanat” asarini o`qib chiqdim. Ushbu asar XX asr 80 – 90 yillarini o`z ichiga olgan. Asarning bosh qahramoni Asadbek bo`lib, u o`zining xarakteri bilan qolgan personajlardan ajralib turadi. Asadbek obrazi asarda turli holatlarda turlicha ko`rinishda berilgan. Bazi holatlarda juda qattiqqo`l ko`rinishda berilgan bo`lsa oila davrasi esa mehribon ota va rahmdil mr yo`ldosh ko`rinishida gavdalanadi. Asadbekning bolalikda boshidan kechirgan voqealari ning shaxsiyati yzaga kelishiga asosiy sabab qilib ko`rsatilgan. Bolalik chog`ida otasining Sibirga surgun qilinishi va kasi Samandarning vafot etishi yosh Asadbekning psixologiyasiga qattiq ta`sir ko`rsatadi. O`sha vaqtlarda u maktabda kesakpolvon laqabli Haydar ismli bola bilan tanishib qoladi va keyinchalik u bilan birga ko`plab jinoiy ishlarni amalga oshiradi. U dastlab qimor o`ynab yuradi. Keyinchalik esa jinoiy to`daning sardori bo`lib oladi. O`sha paytlarda uning to`dasiga chuvrindi laqabli Mamud kelib qo`shiladi. Keyinchalik Haydar va Mahmud Asadbekning to`dasida yuqori martabalarga erishib uning yordamchilariga aylanadi. Asadbekning eng yaqin do`sti sifatida Jalil gavdalantirilgan. Jalil Asadbekning bolalikdagi do`sti bo`lib keyinchalik ham uning yonida turib doimiy yaxshi maslahatlar berib boradi. Asadbekning ikki o`g`li va bir qizi bo`lib, ikki o`g`li chet elda o`qiydi. Qizi esa ota – onasining yonida. Asarning boshlanishida Zaynabning Elchin tomonidan o`g`irlanishi, Asadbek ning esa qizini Elchinga nikohlab berishi tasvirlanadi. Asadbekga bu vaziyatning ruhiyatiga ta`siri va do`sti Jalilning “Xudodan qaytibdi” degan gaplari unga kuchi ta`sir qiladi. Keyinchalik esa qizining Hosilboyvachcha tomonidan qoradoriga o`rgatilib qo`yishi esa Asadbekning sog`lig`iga yomon ta`sir ko`rsatadi. Buning natijasida Asadbek o`pka rakiga chalinadi. Uni Jalil va Asadbening otasining do`sti bilan birgalikda tog`da yashaydigan Abdurahmon ismli tabib oldiga olib boradi. Abdurahmon tabib Asadbekning kasalini davolab uni tuzatadi. Asadbek kasal paytda Haydar Asadbekning o`rniga o`tirish maqsadida Mahmudning joniga qasd qilib uni o`ldiradi. Rossiyadagi jinoiy to`daboshi Xongireyning aldovlariga uchib qoradori ishiga aralasib qoladi. Aynan shu qoradori sababli Haydar Xongirey tomonidan o`ldiriladi. Asarni o`qish davomida Asadbekning boshidan kechirgan voqealari hamda uning sheriklari bilan qilgan ishlari odamni muloaza qilishga majbur qiladi. Asarda Asadbek bir tomondan qahri qattiq qilib ko`rsatilgan bo`lsa, boshqa tomondan uni mehribon va oqko`ngil qilib tasvirlangan. Asar qahramonlari ichida o`zaro munosabatlarning qanchalik murakkabligi va qiyinligi yozuchining mahoratini ko`rsatib beradi. Ushbu asarni o`qishni karantin boshlangandan keyin boshlagan edim. Bu esa karantin vaqtini mazmunli o`tishiga katta yordam bermoqda. Bu asarni o`qib chiqishni maktabdagi boshqa o`qituchilarga ham maslahat bermoqdaman.