O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta’lim Vazirligi Toshkent Islom Universiteti

 
 
Kompyuter tizimlari va tarmoqlarida axborotni himoyalashning uskunaviy vositasi. 
Kompyuter ma’lumotlarini himoyalashning texnik-dasturiy vositalari 
1. Foydalanuvchilarni identifikatsiyalashva autentifikatsiyalash tizimi 
2. Disk ma’lumotlarini shifrlash tizimi 
3. Tarmoq buyicha uzatiladigan ma’lumotlarnishifrlash tizimi 

---

 
30 
4. Elektron ma’lumotlarni autentifikatsiyalash tizimi 
5. Tayanch axborotlarni boshqarish vositalari 
Foydalanuvchilarni identifikatsiyalash va autentifikatsiyalash tizimi. Ushbu tizim 
foydalanuvchidan  olingan  ma’lumot  boyicha  uning  shaxsini  tekshirish,  xaqiqiyligini 
aniqlash  va  shundan  song  unga  tizim  bilan  ishlashga  ruxsat  berish  lozimligini  belgilab 
beradi. 
Bu  xolda  asosan  foydalanuvchidan  olinadigan  ma’lumotni  tanlash  muammosi 
mavjud bolib, uning kuyidagi turlari mavjud: 
•  foydalanuvchiga  ma’lum  bolgan  maxfiy  axborot,  masalan,  parol,  maxfiy  kalit  va 
boshqalar; 
• shaxsning fiziologik parametrlari, masalan, barmoq izlari, kuzning tasviri va boshqalar. 
Birinchisi an’anaviy, ikkinchisi esa biometrik identifikatsiyalash tizimi, deyiladi. 
Disk  ma’lumotlarini  shifrlash  tizimi.  Ushbu  tizimning  asosiy  maqsadi  diskdagi 
ma’lumotlarni  himoyalashdir.  Bu  xolda  mantiqiy  va  jismoniy  bosqichlar  ajratiladi. 
Mantikiy  boskichda  fayl  asosiy  ob’ekt  sifatida  bolib,  faqatgina  ba’zi  bir  fayllar 
himoyalanadi.  Bunga  misol  kilib,  arxivator  dasturlarini  keltirish  mumkin.  Jismoniy 
boskichda  disk  tolaligicha  himoyalanadi.  Bunga  misol  sifatida  Norton  Utilities 
tarkibidagi Diskreet shifrlovchi dasturni keltirish mumkin. 
Tarmoq  buyicha  uzatiladigan  ma’lumotlarni  shifrlash  tizimi.  Ushbu  tizimda  ikki 
yonalishni ajratishmumkin: 
•  kanal  boyicha,  ya’ni  aloqa  kanallari  buyicha  junatiladigan  barcha  ma’lumotlarni 
shifrlash; 
•  abonentlar  boyicha,  ya’ni  aloqa  kanallari  buyicha  jonatiladigan  ma’lumotlarning 
faqatgina mazmuniy kismi shifrlanib, qolgan xizmatchi ma’lumotlarni ochiq qoldirish. 
Elektron ma’lumotlarni autentifikatsiyalash tizimi. Ushbu tizimda tarmoq buyicha 
bajariladigan  elektron  ma’lumotlar  almashuvida  xujjatni  va  uning  muallifini 
autentifikatsiyalash muammosi paydo buladi. 
Tayanch  axborotlarni  boshqarish  vositalari.  Ushbu  tizimda  tayanch  axborotlar  sifatida 
kompyuter tizimi  va tarmog’ida qollaniladigan barcha krIPtografik kalitlar tushuniladi. 

---

 
31 
Bu xolda kalitlarni generatsiyalash, saklash va taqsimlash kabi boshqaruv funksiyalarini 
ajratishadi.