O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasi O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta Maxsus Ta’lim Vazirligi Toshkent Islom Universiteti

 
Axborotlarni tashkiliy himoyalash elementlari. 
Himoyalash  texnologiyasi  personali  tashkilotning  kimmatli  axborotlarini 
ximoyalash qoidalariga rioya qilishga undovchi boshqarish va cheklash xarakteriga ega 
bo‘lgan chora-tadbirlarni uz ichiga oladi. Tashkiliy ximoyalash elementi boshqa barcha 
elementlarni  yagona  tizimga  boglovchi  omil  bo‘lib  xisoblanadi.  Ko‘pchilik 
mutaxassislarning  fikricha,  axborotlarni  ximoyalash  tizimlari  tarkibida  tashkiliy 
himoyalash  50—60  %  ni  tashkil  qiladi.  Bu  hol  ko‘p  omillarga  bog‘liq,  jumladan, 
axborotlarni tashkiliy himoyalashning asosiy tomoni amalda ximoyalashning printsipi va 
usullarini  bajaruvchi  personalini  tanlash,  joylashtirish  va  o‘rgatish  xisoblanadi. 
Axborotlarni himoyalashning tashkiliy chora-tadbirlari tashkilot xavfsizligi xizmatining 
me’yoriy  uslubiy  xujjatlarida  uz  aksini  topadi.  Shu  munosabat  bilan  ko‘p  hollarda 
yuqorida  ko‘rilgan  tizim  elementlarining  yagona  nomi  —  axborotni  tashkiliy-huquqiy 

---

 
13 
ximoyalash elementini ishlatadilar. Axborotlarni muxandis-texnik ximoyalash elementi - 
texnik  vositalar  kompleksi  yordamida  hudud,  bino  va  qurilmalarni  qo‘riklashni  tashkil 
qilish hamda texnik tekshirish vositalariga qarshi sust va faol kurash uchun muljallangan. 
Texnik  ximoyalash  vositalarining  narxi  baland  bulsada,  axborot  tizimini  ximoyalashda 
bu  element  muhim  ahamiyatga  ega.  Axborotni  himoyalashning  dasturiy-matematik 
elementi  kompyuter,  lokal  tarmoq  va  turli  axborot  tizimlarida  qayta  ishlanadigan  va 
saklanadigan kimmatli axborotlarni ximoyalash uchun muljallangan. 
 
Shuning  uchun  «Kompyuter  tizimlari  va  tarmoqlarida  axborotni  himoyalash» 
kursini  o‘qitishdan maqsad: 
1.  Axborotlarni  uzatishda  xavfsizlikni  ta’minlashga  qo‘yiladigan  talablarni  bevosita 
quyidagi  atamalardan  aniqlash  mumkin:  konfidentsiallik,  autentifikatsiya,  yaxlitlikni 
saqlash,  yolg‘onning  mumkin  emasligi,  foydalanuvchanlik,  foydalanuvchanlikni 
boshqarish.  
2.  Ko‘p  xollarda  yaratuvchi  e’tiboridan  chetda  qolgan  himoya  sistemasining 
kamchiliklarini  aniqlash  maqsadida  muammoga  qarshi  tomonning  nuqtai  nazaridan 
qarash  lozim.  Boshqacha aytganda,  himoyaning  u  yoki bu  mexanizmi  yoki algoritmini 
yaratishda 
mumkin 
bo‘lgan 
qarshi 
choralarni 
ham 
ko‘rish 
lozim. 
3.  Himoya  vositalaridan  barcha  qarshi  choralar  majmuasini  xisobga  olgan  xolda 
foydalanish lozim. 
4. Xavfsizlikni ta’minlash choralari sistemasi yaratilganidan so‘ng bu choralarni qachon 
va qaerda qo‘llash masalasini yechish lozim. Bu fizikaviy joy (ma’lum himoya vositasini 
qo‘llash  uchun  tarmoq  nuqtasini  tanlash)  yoki  xavfsizlikni  ta’minlovchi  mantiqiy 
zanjirdagi  joy  (masalan,  informatsiya  uzatuvchi  protokol  satxi  yoki  satxlarini  tanlash) 
bo‘lishi 
mumkin. 
5. Himoya vositalari, odatda, ma’lum algoritm va protokoldan farqlanadi. Ularga binoan 
barcha himoyadan manfaatdor informatsiyasining qandaydir qismi maxfiy bo‘lib qolishi 
shart  (masalan,  shifr  kaliti  ko‘rinishida).  Bu  esa,  o‘z  navbatida,  bunday  maxfiy 
informatsiyani yaratish, taqsimlash va himoyalash metodlarini ishlab chiqish zaruriyatini 
tug‘diradi.