O’zbеkistоn rеspublikаsi

Rossiya Federasiyasi sobiq ittifoq davlatlari orasida korrupsiyaga qarshi samarali kurash olib borayotgan davlatlardan biridir. Jumladan, 1992 yilda Rossiya Federasiyasi Prezidentining “Davlat xizmati tizimida korrupsiyaga qarshi kurash to’g’risida”gi Farmoni e’lon qilingan, 1997 yil noyabr oyida Rossiya Federasiyasi Dumasida uchinchi o’qishda “Korrupsiyaga qarshi kurash to’g’risida”gi qonun qabul qilingan. Shu bilan birga, Korrupsiyaga qarshi kurashni kuchaytirish bo’yicha Federal Davlat dasturi ishlab chiqilgan. Mazkur qonun 6 ta bob va 38 ta moddadan iborat bo’lib, u korrupsiya bilan bog’liq huquqbuzarliklarni oldini olish, fosh qilish va to’xtatish, ularning oqibatlarini bartaraf qilish va aybdor shaxslarni jazolash uchun sharoit yaratish yo’li bilan inson va fuqarolarning huquq va erkinliklarini, jamiyat manfaatlarini, davlat xavfsizligini himoya qilishga qaratilgan. Faoliyatining dastlabki davrlarida boshqarma tomonidan jinoyatchilikka qarshi kurash olib borish, jinoyat ishlarini tergov qilish bilan bir qatorda quyi bo’limlarning faoliyati ustidan ham nazorat olib borilgan bo’lib, keyinchalik bu vazifa mahkamaning prokuratura idoralariga tergov ustidan nazorat qilish boshqarmasiga olib berildi.

Yuqoridagilarga muxtasar qilib Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning Farg’ona viloyatiga amalga oshirgan tashrifi chog’ida o’tkazilgan yig’ilishda soliqchilarni mas’uliyatsizligi, fidoiylik qilmasligi haqida tanqid qilib aytgan quyidagi so’zlarini keltirish mumkin: “Qani byudjetning puli? Hammasi cho’ntakka ketyapti. 3 yil ham ishlamasdan, 4 qavatli uy qurasan hammang, 20ta mashina olasan. Qayerdan bular? Oylikdan olasanmi? Sal insofli bo’l! O’g’ri bo’l, insofli bo’l”.

Prezidentimiz Sh.Mirziyoyev o’zining saylovoldi ma’ruzalaridan birida “bugungi kundagi yana bir ustuvor vazifamiz – mamlakatimiz rivojiga to’siq bo’layotgan yovuz illat, ya’ni, korrupsiya va uyushgan jinoyatchilikka qarshi kurashish, huquqbuzarlikning oldini olish masalalarini samarali hal etishdan iborat”ligini ta’kidlagan edi. Mazkur qonun hujjatlarining qabul qilinishi e’lon qilingan maqsadlarni amalga oshirishga qaratilagan izchil harakatlarning yana bir namunasidir. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi Farmoni bilan tasdiqlangan 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasini “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturida ham korrupsiyaga qarshi kurashishning tashkiliy-huquqiy mexanizmlarini takomillashtirish va korrupsiyaga qarshi kurashish tadbirlarining samaradorligini oshirish bo’yicha tadbirlar belgilanganligi bunga yana bir yaqqol misol.

Ko’rsatilgan qonun hujjatlari qabul qilinguniga qadar respublikamizda korrrupsiyaga qarshi qaratilgan bir qator qonun hujjatlari xayotga tatbiq etilib, choralar ko’rib borilgan bo’lsada, davlat boshqaruvini xalq oldida obro’sizlantiruvchi bu huquqbuzarlikka qarshi tizimli va samarali kurash uchun zarur bo’lgan bir qator omillar yetishmasdi. Buning asosiy qismi xususan sohaga oid huquqiy normalarning yetarli darajada takomillashmaganligi, hatto korrupsiya tushunchasi qonunchilikda aniq ravshan berilmaganligi, qonun darajasida bu boradagi siyosat, korrupsiyaga qarshi kurashish bo’yicha faoliyatni amalga oshiruvchi va unda ishtirok etuvchi organlar hamda tashkilotlar aniq belgilanmaganligiga borib taqalardi.

Korrupsiyaga qarshi kurash haqidagi maxsus qonun qabul qilinishi shubhasiz mamlakatimizda bu illatga qarshi tizimli kurash olib borishning qonuniy asoslarini  takomillashtirishdagi juda muhim qadam bo’ldi.

Qonun bilan tizimlilik, davlat va fuqarolik jamiyatining hamkorligi, korrupsiyaning oldini olishga doir chora-tadbirlar ustuvorligi, javobgarlikning muqarrarligi korrupsiyaga qarshi kurashning asosiy prinsiplari sifatida belgilab qo’yildi. Qonun darajasida korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari mustahkamlab qo’yildi. Xususan, aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirish, jamiyatda korrupsiyaga nisbatan murosasiz munosabatni shakllantirish; davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarida korrupsiyaning oldini olishga doir chora-tadbirlarni amalga oshirish; korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarni o’z vaqtida aniqlash, ularga chek qo’yish, ularning oqibatlarini, ularga imkon beruvchi sabablar va shart-sharoitlarni bartaraf etish, korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarni sodir etganlik uchun javobgarlikning muqarrarligi prinsipini ta’minlash asosiy ustuvor yo’nalishlar etib belgilangan.

Qonun normalarini hayotga tatbiq etish maqsadida yuqorida ko’rsatilgan Prezident qarori bilan 2017-2018 yillarga mo’ljallangan korrupsiyaga qarshi kurashish bo’yicha davlat dasturi, Korrupsiyaga qarshi kurashish bo’yicha respublika idoralararo komissiyasi tarkibi tasdiqlandi.

Davlat dasturi 51 banddan iborat chora-tadbirlarni qamrab olgan. Unda korrupsiyaga bevosita yoki bilvosita qarshi qaratilgan, uning tizimli sabablari va sharoitlarini oldini olishga yo’naltirilgan 10 ta qonun, bir qator qonunosti hujjatlari, chora-tadbirlar rejalari loyihalarini ishlab chiqish va qabul qilish, turkum targ’ibot tadbirlarni amalga oshirish ko’zda tutilgan.

Korrupsiyaga qarshi kurashish bo’yicha respublika idoralararo komissiyasi O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori rahbarlik qiladigan nufuzli tarkibda shakllantirilgan. Komissiya tarkibiga parlament a’zolari, bir qator vazirlik va idoralarning rahbarlari, olimlar bilan birga fuqarolik jamiyatining a’zolari kiritilganligi komissiya faoliyatining samardorligiga, davlat tashkilotlarida uchraydigan korrupsiyaviy holatlarni uchinchi sektor vakillari bilan hamkorlikda aniqlash va barataf qilishga zamin yaratadi.

Kriminolog tadqiqotchilarning fikricha, korrupsiyaviy jinoyatlarga yuqori latentlik, ya’ni yashirinlik xususiyati xosdir. Misol uchun kriminolog olim N.F.Kuznesova korrupsiyaviy jinoyatlar eng yuqori darajadagi latent jinoyatlar hisoblanadi[5], deb baholaydi.Turli hisob-kitoblarga qaraganda korrupsiyaviy jinoyatlarning latentligi 90 % dan 99 % gacha atrofida deb baholanadi[6].

Korrupsiyaga qarshi kurashning prinsiplaridan biri bo’lgan davlat va fuqarolik jamiyatining hamkorligini amalda ro’yobga chiqarish, nodavlat notijorat tashkilotlar imkoniyatlaridan foydalanish bu illatning latentligini kamaytirish, aybdorlarning fosh etilishiga, javobgarlikning muqarrarligini ta’minlanishiga xizmat qiladi. Aytib o’tish lozimki, bugungi kunda mamlakatimizda 8700 dan oshiq nodavlat notijorat tashkilotlar, ularning 130 mingdan ziyod  boshlang’ich tashkilotlari faoliyat yuritadi. Ular korrupsiyani oldini olish, targ’ibot ishlarini amalga oshirishda davlat organlari bilan yaqindan hamkorlik qilishlari mumkin.

O’z davrida (1777 yilda) ingliz-irland davlat arbobi Edmund Berk “korrupsiya barq urayotgan jamiyatda ozodlik uzoq vaqt hukm surishi mumkin emas” degan fikrni bildirgan edi. Darvoqye, butun tarix davomida mamlakatlar o’z mustaqilligini boy berishda nafaqat jangu jadallardagi mag’lubiyatlar balki amaldorlarning sotqinligi, o’z manfaatlarini jamiyat manfaatlaridan ustun qo’yganligi, ya’ni korrupsiya ham sabab bo’lgan. Demak, korrupsiyaga qarshi muvaffaqiyatli kurashish ayni paytda mustaqilligimizni mustahkamlash, Vatanimizning ozodligi va obodligi uchun muhimdir.

Davlatimiz rahbari tomonidan qabul qilingan korrupsiyani oldini olishga qaratilgan qonun hujjatlari, rejalashtirilayotgan  tadbirlar, bildirilayotgan fikrlar “mamlakatimizda korrupsiyaning kelajagi yo’q” degan prognozni qilishga asos bo’lmoqda. Bu prognozning, ya’ni bashoratning amalga oshishi esa sizu bizning harakatlarimizga, huquq va axloq normalarini korrupsiyaga qarshi samarali qo’llashimizga bog’liq.