O’zbеkistоn rеspublikаsi



Download 110,64 Mb.
bet315/655
Sana31.12.2021
Hajmi110,64 Mb.
#276347
1   ...   311   312   313   314   315   316   317   318   ...   655
Bog'liq
ФАЛСАФА МАЖМУА-2019 янги охирги

Intuisiya – haqiqatni mantiqiy dalillar yordamisiz, bevosita anglab yetish qobiliyatidir. U doim inson aqli va joni birgalikda amalga oshirgan katta ish mahsuli hisoblanadi. Shu ma’noda faqat iste’dodli, mehnatkash va tirishqoq odamlargina intuitiv bilishga qodir.

Intuisiya muammosi falsafa va tabiatshunoslik tarixida har xil, ba’zan bir-birini istisno etuvchi yondashuvlar, nuqtai nazarlar va tasavvurlar bilan tavsiflanadi. Antik falsafadayoq bu muammo atrofida keskin bahslar bo’lgan. Ioniya falsafasi namoyandalari intuisiyaga bevosita bilim, sezgi a’zolari orqali bilish shakli deb qaragan bo’lsalar, eley maktabi vakillari, shuningdek Levkipp va Demokrit bevosita bilim va sezgi a’zolari orqali bilishni rad etganlar, sezgilarni soxta deb e’lon qilganlar. Suqrot talqinida intuisiya «daymoniy» yoki «predmet g’oyasiga egalik»dir. Platon ham hissiy bilishni haqiqat emas deb hisoblagan.

Yangi davrda Dekart, Spinoza, Leybnis intellektual intuisiya haqidagi ta’limotni yaratdi. Dekart intuisiya deganda sezgilarning omonat guvohligi va tartibsiz xayolning aldamchi mulohazasiga bo’lgan ishonchni emas, balki teran va zehnli aqlni tushunadi. Spinoza intuisiyani narsalarning mohiyatini qamrab oluvchi eng ishonchli bilish deb hisoblaydi. Sensualistlar sezgi darajasidagi intuisiyani targ’ib qiladi, sezgi a’zolari orqali, bevosita bilishni birinchi o’ringa qo’yadi. J.Lokk fikriga ko’ra, aql – sezgi a’zolari faoliyatining haqiqiy natijalarini uzluksiz qayd etuvchi ko’zgu, xolos. Bilishning bu tomonini rad etib bo’lmaydi: aql shu tomonga o’z e’tiborini qaratgani zahoti u, xuddi quyoshning yorqin nurlari kabi, o’zini bevosita idrok etishga majbur qiladi. Ikkilanish, shubhalanish, o’rganishga hyech qanday o’rin qolmaydi: aql shu zahoti uning yorqin nurlari bilan to’ladi, isbotlash yoki o’rganishga muhtoj bo’lmaydi, biroq haqiqatni faqat unga o’z e’tibori qaratilganligi tufayli idrok etadi.

Muammoni o’rganishga nemis klassik falsafasi muhim hissa qo’shdi. Kant intellektual intuisiya qobiliyatini inkor etib, sof apersepsiya g’oyasini ilgari suradi. Biroq keyinchalik Fixte Kantning sof apersepsiyasi amalda intellektual intuisiyaning o’zi ekanligini, u Dekart, Spinoza va Leybnisning amalda mavjud narsalarni bilish qobiliyati sifatida qaralgan intellektual intuisiyasidan Kantda intuisiya faoliyatni bilishga qaratilganligi bilan farq qilishini ko’rsatdi. Fixtening o’zi intellektual intuisiyani amalda mavjud narsalarni emas, balki mutlaq narsalar faoliyatini bilish sifatida tushunadi. Shelling Kant-Fixte yo’nalishini rivojlantirib, ularning ta’limotini o’zining transsendental idealizmi – «substansiyani bilish uchun» o’z naturfalsafasi bilan to’ldiradi, estetik tasavvurni birinchi o’ringa qo’yadi. O’tmish rasionalistlaridan farqli o’laroq, u intuisiyaning sabablarini idrok emas, balki aql faoliyatidan qidiradi.

Gegel o’z o’tmishdoshlarining intellektual intuisiya haqidagi ta’limotlariga tanqidiy yondashib, bilish mantig’i, nazariyasi sifatida dialektikani ishlab chiqadi. U falsafani tafakkur faniga aylantiradi, uning sof tafakkurga asoslangan mantiqiy oqilona tizimini yaratadi, shu sababli uning ta’limotida intellektual intuisiya o’rnini dialektika egallaydi.


Download 110,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   311   312   313   314   315   316   317   318   ...   655




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish